Nada importa

Nos imponen el gallego

Tic, tac. Escribo isto coma se fora unha carreira contrarreloxo. Non para gañar o Tour de Francia, senón para durmir unha cantidade de horas aceptable. Calquera que me coñeza sabe que, dende sempre, vivo co insomnio sempre ao meu carón e que raro é o día no que son capaz de quedar roque antes das dúas ou das tres da mañá. É un defecto coma outro calquera, que redunda en que me custe moito ter horarios de persoa normal, mais estes días que estou entrando a currar ben cedo (despois explico, perdón polo pequeno spoiler) faime ser unha alma en pena a maior parte do tempo. Unha alma en pena co lombo desfeito, particularmente.

En calquera caso, son días moi movidos e nótase que xa está a maquinaria da campaña electoral a tope e a peña cunha mínima inquietude política altamente mobilizada e co tema na boca todo o día. Dende un comezo neguei que houbera partido algún que disputar e cústame crelo, pero… e se o hai? Poden volver significar as eleccións o día da Festa da Filloa de Lestedo un cambio de goberno?

O debatiño: nos imponen el gallego

Cara a onde leva esta introdución pechada cun circunloquio político-electoral? Pois leva cara a que eu vin aquí falar do meu libro (poño o hipervínculo porque é unha referencia tan boomer que igual hai quen a precisa para ubicarse e está ben, a culpa é miña). Pero é literal, neste caso. Matizo: case literal, porque meu meu non é. É da biblioteca, pero tomeino prestado. Hai uns días comecei ler As ondas, de Virginia Woolf (intenso, si son). Cito o título en galego porque na Ánxel Casal tiven a sorte de dar cunha edición de Galaxia traducida á nosa lingua. Non sei se comentei por aquí (nota de edición: si o fixen) que para este ano, e para a vida en xeral, propúxenme ler máis en galego porque: 1. Noto que non sei escribir no meu idioma. 2. Noto que tampouco sei ler no meu idioma.

Este segundo punto ratifiqueino con esta lectura. Sen entrar en maior detalle, porque tampouco avancei demasiado, As ondas é unha sorte de novela-río, cunha prosa de corte poético que vai fluíndo sen unha estrutura gramatical determinada. Son pensamentos dos protagonistas, mónologos interiores, ou diálogos. Ademais do que se conta nesas páxinas está o feito de contalo, que marca moito o percorrido da novela. Tampouco é unha obra experimental nin complexísima, pero si ten ese estilo moi marcado e ornamentado, que fai que non sexa de dixestión lixeira nin para ler de pasada coa cabeza cavilando que cociñar o día seguinte.

Xa non é o feito de que teña que buscar palabras no dicionario (a tope con iso, que me enriquece o léxico e aprendo cousas novas, aínda que me lembre á polémica co catalán de pagès de Andrea Gumes no seu día); senón que… leo e sinto que non estou a ler no meu idioma. Pásame habitualmente cando me meto a ler unha reportaxe longa en inglés ou cando intento seguir unha conversación en Twitter en catalán (como exemplos cotiáns). Requíreme moito esforzo e concentración non perder o fío. Que me pase na miña lingua é unha cousa que me deixa completamente parvo, porque nunca tiven esa sensación lendo textos complexos en castelán.

E cal é o quid desta cuestión? A miña falta de habituación ao galego en rexistros cultos. Cando vos contei que lera a Zadie Smith en galego non chegara a confesar que me botaba fóra do texto a traducción. As conversación entre negros de barrio de Boston referíndose entre eles como “irmáns” coma a mostra máis clara de que algo na miña cabeza non asimilaba que eses feitos chegaran a min en galego. Non conseguía mergullarme no que estaban a describir diante de min. E admito que me preocupei. Pero nos días seguintes matei unha tarde cun exemplar de Cousas, de Castelao, que atopei polo piso cando non tiña nada que ler e rebaixei pulsacións. A lectura fluía, pode mesmo que mellor que en castelán, porque sentía que as palabras e os contextos aludían a realidades que me eran propias.

Claro que… é un libro en galego antigo, costumista, que pinta paisaxes do rural e que usa expresións e formas enxebres, mais habituais no entorno no que medrei. Non me percatara -ou non quixera darme de conta- diso ata que me atopei coa traducción de Virginia Woolf. Porque carezo de competencias para empregar a miña lingua en rexistros formais, cultos e elevados. De feito, esta newsletter nunca podería estar escrita doutro xeito que non fora este estilo coloquial/nontomarsedemasiadoenserio/anglicismos. Porque tampouco sabería facelo aínda que quixera. Con la diglosia hemos topado.

A miña socialización na infancia e na adolescencia foi practicamente monolingüe. Pero en castelán. Non sei se vos sona o mantra desta campaña do BNG na que repiten que os nenos chegan á escola falando galego e salen falando castelán. O ensino como axente desgaleguizador. Pois ben: nos últimos 90 e primeiros 2000 ese neno era eu, porque estas cousas veñen de ben atrás. Un rapaz de aldea que na vida dixera pío en castelán viuse con tres aniños nun cole concertado de Compostela onde absolutamente ningún outro neno (cos anos souben que na casa si) falaba en galego. E adáptaste. Que outra cousa vas facer a esa idade na que a educación que recibes acaba de darlle forma a ese molde co que vés da casa.

Estudei en castelán. Xoguei en castelán. Namorei en castelán. Nunca deixei de falar en galego cos amigos de Lestedo nin na casa ou no fútbol -seguía tendo espazos de socialización na miña lingua-, pero todos, ou case todos, os meus referentes en canto a literatura ou música caían do mesmo lado idiomático (aquí mando unha aperta xigantesca de novo para Ataque Escampe por aparecer na miña vida cando era adolescente). Xa na universidade -aquí é cando a maioría dos posibles lectores aparecen nesta historia- decateime de que había xente que viña doutros puntos de Galicia e falaba galego en grupos sociais, nas clases, para facer exames. Para vivir. E eu, que coidaba habitar nun bilingüismo harmónico funme decatando de que certamente era un bilingüismo diglósico.

Fun deixando de responder en castelán á xente que sabía que me podía entender en galego, forzándome a cambiar hábitos conversacionais con xente ca que sempre socializara noutro idioma e, co tempo e con lazos que se foron perdendo nestes anos, acabei inmerso nunha realidade case que monolingüe.

No falado todo moi ben, pero na escrita canta outro galo. En oito anos en Efe nunca firmei un teletipo en galego (cando entrei había un servizo externalizado para traducir noticias con días de retraso, cousas de ver e non crer). Nunca fixen unha crónica para a Mondo Sonoro no meu idioma. Non vin un peso diante xamais por usalo como xornalista. Ata que abrín a Xanela nunca fora totalmente consciente do abismo que separa a miña maneira (e facilidade) para escribir nun e noutro idioma.

Descubriches a pólvora, pensará algún. O que estou a contar non é máis que a crónica habitual do día a día de centos de miles de persoas coma min, impedidas dunha vida normal no seu idioma (tan doado comprobalo como ir ao médico ou facer trámites con algunha institución do Estado, especialmente as relacionadas cas forzas de seguridade). Pero se tiña xa gana de contalo hai semanas non vos podedes imaxinar o que me picaban os dedos por soltalo despois de ver o debate electoral desta semana (teño que enlazar unha crónica porque -VAIA- na web da CRTVG está caída a ligazón ao vídeo da emisión).

Hai xa material abondo deste tema en redes e non veño facer análise política porque levo fatal o mono de non estar facendo campaña -a primeira autonómica que non fago dende as de 2012, primeira vez que puiden votar na miña vida, por certo-. Pero si tiven o timeline petado de xente queixándose do paupérrimo nivel de galego da maioría dos candidatos. E con razón. Xa non por cousas tan graves como a mala colocación de pronomes ou o uso o tempos compostos. As estruturas sintácticas denotaban que os discursos estaban traducidos (ou pensados, que a efectos prácticos tanto ten) do castelán. A pronunciación era nefasta: nin n velar, nin sete vogais, nada. Nin o acento lugués de Gómez Besteiro en modo ASMR para señoras aportaba un mínimo de riqueza lingüística. Unha mágoa.

Agrava, para min, o feito de ter un presidente da Xunta incapaz sequera de pronunciar adecuadamente o x que lle pon a primeira letra á institución que dirixe que este mesmo sexa fillo dunha señora que sale no seu vídeo de precampaña falando en castelán con fonética galega. Vogais abertos, sinalefa… unha sorte de trazos lingüísticos nunca herdados -será cousa do malvado imposto de sucesións- na xeración seguinte. Que dicir de que en toda a familia Rueda non houbera ninguén que pronunciara unha palabra en galego nun vídeo electoral. Onde está a substitución lingüistica? A ver, que eu a vexa.

Todas as bromas, referencias, alusións á “cultura de Internet” que incluín no que vai de texto forman parte dun mundo en castelán. Por aí tamén morre o idioma. Fíxome gracia a proposta do mes pasado de As Bichas (recomendeinas hai un tempo e aproveito para volver facelo, porque o último capítulo sobre monogamias e vínculos afectivos está ben e sírveme para reivindicar contidos propios en galego) de crear un dicionario de abreviaturas e emojis para usar en galego. Pode parecer unha tontería, pero é tan importante que nos habituemos a ler a Virginia Woolf e a facer discursos políticos nun idioma como que teñamos a nosa propia adaptación de PEC.

E xa. En realidade esta sección enteira -se As ondas era unha novela río, isto debe ser o Amazonas dos textos que non van a ningunha parte- é un compendio de obviedades e lugares comúns. Todo o que dixen díxoo outra xente antes e mellor ca min. Pero o problema é que hai que seguir dicindo ata que mude o escenario.

Ah, e dixen que non ía facer análise política. Pero este clip non pode pasar desapercibido. Non haberá partido, non mudará nada, terei que poñerlle candado ao Twitter e borrar posts da Xanela cando volva currar de xornalista (xd), pero semellante atropelo dialéctico, semellante posta en evidencia do que foron catorce anos da nada máis absoluta en só 45 segundos non poden deixar de compartirse. Isto pasara antes (escacho a rir cada vez que o vexo), pero máis dun pensou que houbera vitoria por KO e que ao abrir o plano ían atopar a un candidato no chan desmaiado.

Follas murchas

Hai unha cousa que me pon triste e contento estes días. E é que moitos árboles e plantas da casa de meus avós sacaron as flores. A calor inusual das últimas semanas de xaneiro e primeiras de febreiro ten tan tola á natureza coma a min. E alégrame porque a primavera é seguramente o mellor momento do ano (medran os días, as temperaturas son agradables porque non quenta demasiado, respírase vida), pero no fondo é triste e non só polo cambio climático e demais movidas. Xa pasou a Candeloria e vai metade do inverno fóra, pero queda outra metade. Aínda ha vir -ou non, pero sería o normal- algunha vaga de frío e máis dunha noite de frío, chuvia e sarabia. Toda esa vida que agromou antes de tempo vai ser efémera e ten un final próximo por non saber medir os tempos.

Non é unha comparación, pero… a fin de semana vin Fallen Leaves, de Aki Kaurismäki (escribo isto pouco despois de ler que estivo hoxe na Filmoteca da Coruña e foi un puto caos o tema das entradas). Sácoa a colación porque unha película que se titula así entra no campo semántico da natureza e porque me gustou moito moito. Máis cando cos días fun asimilando cousas que vira no filme, ideas que proxecta, sentimentos que suxire. Non é unha película que requira de gran esforzo: comedia romántica (ou drama, ten un pouco de todo), hora e vinte minutos de duración, estilo amable e sutil. Pero aparte do inmediato deixoume bastante pouso. E aquí entra o levalo ao persoal.

Hai tempo estiven pesado con Gata Cattana, co documental da súa vida e ca súa obra. Pero penso que non falei moito da súa poesía. Primeiro de todo, cartas sobre a mesa, porque poñerme pesado sen tela lido estaría feo. Segundo, porque realmente o que me atrapou foi a forza de ‘Con las manos’. Acordádesvos do pesadelo que foi aquel tema dos memes co imperio romano? Este vídeo de Ana recitándoo mentre o le no móbil pode ser o máis parecido que teña a esa hiperfixación. No aman de igual forma los ricos que los pobres.

Dou por feito que Kaurismäki non é fan de Gata Cattana -igual me columpio, o mundo global é unha cousa e eu grazas a el son fan das Cariño finlandesas, Maustetytöt por chamarlles polo seu nome (fóra bromas, que auténtico temazo e que aspiradora de tendencias culturais que teñen no puto Primavera Sound contratándoas para o Primavera a la Ciutat)-. Pero Fallen Leaves e ‘Con las manos’ son obras co mesmo espírito: Los pobres aman con las manos. Los pobres aman en la carne y con gula, en las peores estampas, en condiciones famélicas y con todo en su contra.

Existir é bonito. Existir é cruel. Vivir é un regalo. Vivir é un castigo. Hai días que nos achegaremos máis a unha que a outra destas afirmacións, pero son todas certas. A historia de Holappa e Ansa en Fallen Leaves é a de moitos de nós: unha batalla polo día a día, cos nosos problemas, as nosas herdanzas complicadas, os nosos dramas. E os nosos momentos felices. As nosas películas de zombis, ceas, copas e karaokes. Os nosos amoríos. Hai unha pulsión, un je ne sais quoi que nos leva a procurar saír adiante e ao que lle damos xeito ca nosa cabeza. No filme de Kaurismäki é o amor romántico (un amor cisheteronormativo, que non abrangue toda a diversidade do espectro, claro está), pero capta ben esa esencia.

No meu caso non sei que é. Nin que me leva a facer cousas que fago, como teclear isto de madrugada, mimar un texto que van ler unhas ducias escasas de persoas cando hai unha alarma que vai sonar nun lapso de tempo absurdamente breve para o que me espera despois. Outra xornada dun curro temporal en condicións bastante denigrantes onde aínda ninguén sabe como me chamo, onde son un gasto axustado ao mínimo legal para unha empresa con capacidade, que non vontade, para ofrecer unhas condicións algo máis dignas. Porque a exemplaridade nuns é un deber, noutros unha posibilidade remota.

A realidade é cruel: nin eu nin moitas das miñas persoas máis próximas temos por diante o presente (ou o futuro) polo que loitamos e seguramente nalgún caso ata merezan. Culparse, dar cabezazos contra a parede, odiarse. Eu estiven aí e non é descartable que volva estalo. Ou que nalgún momento -outra vez cas perspectivas sine die- impere o sentido común e se peche un proceso laboral infinito.

Pero… é o que presta atopar espazos para a ilusión? Unha convocatoria electoral, unha cita, o partido da fin de semana, un concerto, un plan, un case algo. As expectativas abren a porta da desilusión, pero son tamén un clavo ardendo ao que agarrarse para superar un momento crítico. De momento, soñar non é de pago.

Los pobres han aprendido a amarse a oscuras por eso mismo. Han aprendido a amarse mal alimentados, mal vestidos, malqueridos, porque el hambre agudiza el ingenio y en sus jardines también crecen las flores. Aunque no haya jardines

Por moito que cite a Gata Cattana, comente a película de turno e agora vaia dar a turra con musicote, este foi o contido audiovisual que máis fondo me parteu o corazón esta semana: un Koopa do Super Mario 3D World abandonando toda esperanza vital e deixando de perseguir o seu caparazón. Apertas, amigo <3.

Radar de novidades

Antes de nada: pechou o cartaz da edición de 2024 o mellor festival de música que existe sobre o globo terráqueo e atreveríame a dicir que en todo o sistema solar e parte da periferia do mesmo. Longa vida ao Canela Party, á súa proposta e as súas conviccións. Como a tónica deste post é dar unha de cal e unha de area, unha noticia negativa: volven La Raíz. Nunca chove a gusto de todos.

Ah, e unha recomendación da que case me olvido e non sabía onde meter. Falo sempre un montón aquí de Brazalete Negro, pero desta vez pídovos que o escoitedes si ou si porque toca moi preto. Moito moito. En Vigo. O último programa repasa, con testemuñas excepcionais, o homicidio violento do histórico exfutbolista do Celta e xerente do club, Joaquín Fernández Santomé, alias Quinocho, que perdeu a vida nun atraco á sede do club a finais dos 80. O episodio, ademais de para rendir tributo á sua figura, serve como un repaso á Galicia desa época, a un fútbol que xa non é, a unha cidade e un club hoxe moi diferentes. Aparte do que contan, o ben que fan é digno de ser admirado.

A semana pasada contei moitas cousas musicais moi rápido e moi ben (ao meu gusto). Así foi que lle volvín copiar o título a lista de reprodución algorítmica de Spotify para ver se manteño a inspiración. Porque tanto coma hai sete días non traio, pero si é tocho o cargamento musical desta Xanela.

Porque hai disco de The Smile. Radiohead, pero sen Ed O'Brien e cun tipo dos Sons of Kemet para substituílo, falando mal e pronto. Xa só os primeiros compases do tema homónimo que abre este Wall of Eyes dá boa conta do que vén. Melodías e percusións etéreas, experimentación, a voz de Thom Yorke proxectándose cara ao infinito e os ruídos e a contundencia de Jonny Greenwood para traelo de volta ou empuxalo máis cara ao alén. É unha auténtica viaxe e nada o condensa mellor ca os oitos minutos de ‘Bending Hectic’. Encantaríame expandirme máis falando do disco -e de verdade que quero facelo-, pero é tardísimo e realmente non lle vou facer xustiza co que aporte. Poñédeo, son 45 minutos inapelables e, se non vos guste, sempre ides poder rajar con coñecemento de causa do disco que vai estar en TODAS as listas do mellor de 2024. E despois seguide co In Rainbows, ou con Kid A, ou con OK Computer se botades en falta algo máis canónico de música de guitarras. Pero desfrutádeo.

Wall of Eyes é o meu disco favorito da semana (e do que vai de ano), pero atopei un forte contendente sen agardalo. The Last Dinner Party son un grupo de rapazas británicas que fan art rock, ese termo que sirve para falar de rock con pretensións. Instrumentacións barrocas, xogos vocais. Florituras que cando salen ben cadran o círculo. Pois lográrono. Foron soltando adiantos -sen que eu me enterara porque ás veces non estou ao que hai que estar- todo o ano pasado e o venres saliu este Prelude to Ecstasy, bo título que anticipa o que está por chegar. Cancións novas efectivísimas como ‘Burn Alive’ ou ‘The Feminine Urge’ -hai ecos de PJ Harvey aquí ou estou obsesionado eu?- complementan á perfección temas xa exitosos como ‘Sinner’ ou ‘Nothing Matters’. Ai, ‘Nothing Matters’. Que perfecta é esta última. Directa, efectiva, explícita. O retrouso do ano. Súbome a este carro.

E houbo máis cousas chulas, pero non colle todo. Así, moi rapidiño: un disco de slacker rock, A Fish in the River con Forest God, que vira en algo similar a Mastodon e ten menos de douscentos ouvintes en Spotify (non sei como o facedes, Hipersónica, pero grazas); o metal progresivo ben apañado de Caligula's Horse, o pop contaxioso de The Umbrellas ou o ambient orgánico de Cowboy Sadness (sin ser yo nada de eso).

A canción da semana

En calquera caso, a miña escoita de lanzamentos musicais recentes está un chisco limitada e non polas novas circunstancias laborais, senón porque me volvín obsesionar con Triángulo de Amor Bizarro. É algo recorrente dende Salve Discordia me cambiou a química cerebral para sempre e pasei a abrazar ca fe do converso ese grupo do que antes sempre renegara.

Este venres tocaron con Copa Turbo (grupo fetiche deste espazo e mellor banda galega da actualidade) na Sala Capitol e fun acreditado pola Mondo Sonoro para escribir esta crónica -que penso que non vai saír en papel-, acompañada por unha das poucas fotos rescatables que fun capaz de sacar (estou moi decepcionado e bótolle a culpa a cámara e a que non furrula ben cando hai pouca luz, pero sei que a culpa é de quen a usa). Por unha vez gústame máis o texto, que non é o habitual nestes casos. Por se non vos presta clicar (enténdoo), resumo: concertazos. Os dous.

A esstas alturas, a discografía dos Triángulo é simplemente abraiante. Máis de quince anos inmaculados, sen tropezos (aínda que haxa quen se queira descolgar deles agora despois de SED). Capaces de crear cancións para expresar a furia ruídista máis absoluta e despois tocar as fibras máis sensibles cun dream pop etéreo, de porcelana. Camaleónicos. Para min, tocaron teito co citado Salve Discordia (joder, ten case oito anos e segue sen envellecer, aí, absoluto, magnífico). Pero xa vedes -vídeo de arriba- que non é o que hoxe aquí nos ocupa.

Porque isto vai das miñas cancións. E o meu 2020 é ese disco que editaron e veu a luz nas horas máis escuras da pandemia. O eclipse da portada. É unha conexión emocional instantánea. Transmite demasiado como para non consideralo pode que un dos tres ou catro discos máis importantes da miña vida. Ou o que máis, segundo como teña o día.

E entre todas as cancións, a que sempre escollo, a que máis sonou en bucle en pleno confinamento foi ese ‘ASMR para ti’ que volvín desfrutar o venres. Tardei anos, ata 2022, en poder velos xirar en condicións apropiadas. Devecendo por rebentarme a paos con outra xente en ‘Ruptura’ ou ‘Vixiantes do espello’. Por vibrar con ‘No eres tú’, ‘Fukushima’ ou ‘Acosadores’. Por encoller o peito con ‘Cura mi corazón’. Ou para chorar a moco tendido a primeira vez que tocaron a canción desta semana. “Porque tú lo fuiste todo / Cuando lo demás es nada / Por eso, vives para siempre / En nuestras cabezas y en las fotos / Y sobre todo en el ambiente”.

Por certo, non soporto o ASMR. Críspame os nervios. Este é o unico que me calma, así que entendo que é o título máis pertinente nunca posto.

Botei contas estes días e TAB son o grupo que máis veces vin en directo na miña vida se descontamos a obsesión con Grande Amore, aí aí con Ataque Escampe. Non é cousa menor. Tívenlle moitísima manía moito tempo, pero alégrome de ter baixado da póla a tempo de entregarme a eles.

Y aunque ya no habrá más bailes para ti, tampoco más peleas ni arañazos, sigue resonando en esta onda de radio que viajará miles de años

E ata aquí. Funme de hora, de extensión, de oversharing e de todo. Cousas do directo. Sempre digo que me gustan que os post se sintan frescos e espontáneos e este volve a ser deses que van sen reler e no que poderedes atopar mil grallas. Xusto o día que reivindico a normalización do idioma. O bonito é contradicirse. E que vos molestedes en seguir lendo este espazo, malia todo. Moitas grazas se chegastes ata aquí (e tamén se non o fixestes). Vémonos pronto. Azos e apertas!