Xuntando letras polas Letras
Agarimo, axóuxere, bolboreta, graciñas, luscofusco, morriña, riquiño, Sanxenxo, sapoconcho
Hoxe é o Día das Letras Galegas. Aínda que ten mudado nunha celebración folclorizante da literatura galega -sen ir máis lonxe serve de exemplo a imaxe dócil presentada en 2022 dun home coma Florencio Delgado Gurriarán, que en vida non estivo lonxe da militancia revolucionaria-, é unha data que me fai certa ilusión, porque é un feirado propio da nosa cultura e de exaltación da nosa identidade como pobo. Unha identidade construída en gran parte en torno a un idioma. Un idioma que, sen ansia de alimentar discursos catastrofistas, segue a vivir minorizado e sen normalizar despois de máis de corenta anos de autonomía.
Este é tamén o primeiro Día das Letras no que o castelán aparece como a lingua usada con máis frecuencia en Galicia, de acordo coas medicións do INE. Neste artigo de Praza dan boa conta destas estatísticas, que deixan datos tan preocupantes como que o sesenta por cento dos menores de vinte anos tiveron como única lingua inicial o castelán ou que un terzo deles nunca emprega o galego para relacionarse coas súas amizades. Son cifras que empeoran ano tras ano e que consolidan un proceso de substitución lingüística sen que haxa unha preocupación patente ao respecto entre as autoridades autonómicas.
A nova positiva da semana neste sentido: que Spotify xa nos permite facer uso da aplicación en galego (na versión de escritorio aínda non aparece esta opción). Son pequenos pasos cara a normalidade que en ocasións inclúen a firma de convenios económicos coma os da Xunta con Netflix para a oferta de dobraxes e lexendaxes en galego. Pagar para poder ser coma o resto.
Evidentemente, esta realidade que pinto aquí non é máis que unha pequena peza dun puzle moito máis grande, suxeito a dinámicas que escapan ao control de asociacións, colectivos e autoridades. Aínda así, apéname a falta de espazos en galego en redes (e de memes, sobre todo de memes); xunto ca ausencia de referentes galegofalantes para os cativos e mil outras eivas propias de vivir cunha lingua minorizada.
Corto xa ca turra sociolingüística, porque toca desfrutar de que en Compostela esta semana é de dobre celebración: mércores 17 de maio, Día das Letras Galegas; xoves 18, Día da Ascensión. Cultura e relixión, os dous eixos que séculos despois seguen a vertebrar unha capital que loce de gala na súa semana grande (a do Apóstolo é mellor esquecela). A programación, dispendio preelectoral aparte, non é gran cousa, mais non se precisa dela para vivir unha das mellores épocas do ano na cidade.
Arranco xa cos contidos da Xanela desta semana, pero, antes de nada, se vos preguntades polo meu estado cando esperto pola mañá despois de deitarme ás mil por escribir estes boletíns vén sendo coma o deste oso: https://twitter.com/mezvan/status/1656254099896033280
Eurovisión e máis movidas musicais
Este fin de semana celebrouse unha nova edición do concurso de Eurovisión e mentiría se dixera que lle dediquei moita atención, pero si me quedei co máis importante da cita: os memes. En clave galega, a cousa vai dende a Pili Pampín albanesa ata as muiñeiras moldavas, aínda que a miña broma favorita foi a de que o cantante de Finlandia levaba tatuado o logo do Servicio Galego de Saúde polo seu Erasmus en Compostela. A min coloume, que conste. Polo resto, o típico: indignación co amañazo de cada ano co xurado, Italia sendo Italia, España confirmando que o de Chanel foi unha excepción e que está máis a gusto pechando a clasificación, e unha chea de países facéndolle o xogo a un Estado xenocida que xoga a ser cuqui mentres bombardea poboación civil.
Con todo, unha das cousas que máis me flipou foi que ‘Tatoo’, a canción gañadora -repetiu Loreen despois de gañar en 2012-, estaba, sendo bondadosos e non desconfiados, inspirada no mitiquísimo ‘Flying Free’ de Pont Aeri, expoñente máximo da música maquinera, das discotecas da ruta do bakalao e dos finais do século XX á beira do Mediterráneo. Para mostra, este TikTok que dá boa conta do tema:
Tiktok failed to load.Enable 3rd party cookies or use another browser
Noutra orde de cousas, seguindo co tema musical:
Saíron os horarios da edición de 2023 do Primavera Sound e este tuit define bastante ben o meu estado. Veñen días de perder horas e horas coloreando celdas en Clashfinder e escoitando grupos para concertos dos que finalmente vou sudar a última hora.
Teño as novidades musicais bastante paradas por mor do punto anterior, aínda que algunha cousa nova vai chegando cando consigo poñerme ao día cos lanzamentos recentes. Por exemplo, o disco de Holiday Ghosts, descuberto grazas a Hipersónica, é perfecto para esta época: guitarras alegres, dúo rapaz-rapaza ás voces e cancións directas, ao primeiro toque. Non é verán, pero case.
O novo Zelda, o libre albedrío e os crimes de guerra
O venres pasado saleu á venda a continuación do que vén a ser considerado por cuórum de crítica e público como un dos mellores, senón o mellor, videoxogos da historia: The Legend of Zelda: Breath of the Wild, publicado en 2017 para Wii U e con adaptación posterior para Nintendo Switch. O lanzamento da secuela, The Legend of Zelda: Tears of the Kingdom, foi un evento social de maior calibre do que esperaba. Colas en tendas físicas, atrasos no reparto por parte das empresas de mensaxería, presenza ininterrumpida en redes sociais dende entón… un auténtico fenómeno que só se explica por unha virtude moi característica de Nintendo e moi difícil de replicar: a súa capacidade para facer títulos de calidade para todos os públicos, pero de verdade. Dende xente que nunca antes tocou un videoxogo aos que viven absorbidos por e para ese medio. Os seus xogos apelan a todos. E conseguen gustar case con unanimidade.
O desta vez, malia as inmensas expectativas espertadas por esta continuación da aventura orixinal, non foi a excepción, como proba a recepción de Tears of the Kingdom nos medios especializados, comentada con algo de sorna neste tuit:
Aínda que me esperta certo recelo ver que non hai disidencia algunha en todo o panorama e que a máis mínima que existe leva de hostias en redes, o certo é que, dende fóra, a aventura pinta espectacular. Non cheguei a terminar o Breath of the Wild (non teño a Switch, acepto cesións/regalos), pero o que xoguei valeume para entender o estatus adquirido. Sobre esa mesma base, Nintendo construíu un título que expande as posibilidades creativas do usuario ata o absurdo. Pero o absurdo de verdade. Tanto se pode crucificar e queimar a personaxes ao máis puro estilo da Inquisición como edificar unha especie de vehículo de Mad Max feat. Transformers e espallar a destrución por Hyrule adiante ou simplemente crear arte de vangarda. Por cada problema que se presenta existen mil formas diferentes de resolvelo, ao gusto do usuario, afondando nesa experiencia interactiva que distingue aos videoxogos como ferramenta de creación artística.
Á espera de poder darlle unha proba ao Tears of the Kingdom, pecho a sección sobre videoxogos cunha mala nova: outra secuela, esta vez de Hollow Knight, o esperadísimo -o superlativo máis merecido de todo este post- Silksong, que non verá a luz neste primeiro semestre de 2023, senón que se retrasa sine die á espera de estar listo. Team Cherry, pequeno estudo independente responsable do primeiro título cun equipo de CATRO traballadores, está a ser presa das expectativas desbordadas despois da incrible calidade de Hollow Knight.
Gata Cattana siempre serás famosa
Conseguín ir ver ‘Eterna’. De feito, escribo esta sección só uns minutos despois de saír do cine. Cheguei cun barullo de ideas na cabeza ás que quería darlle forma dalgún xeito. Por dicilo rápido e conciso: gustoume moito. É o tributo ideal para unha artista de traxectoria fugaz, pero de impacto profundo. Xa falei noutro post un pouco por riba de quen era Gata Cattana, mais o documental confírmame o magnetismo da súa figura, que unha vez chega non se despega dun.
Pola metraxe da súa biografía póstuma desfilan moitas persoas. Están quen debuxan a Ana Isabel García Llorente: familia, amigos da infancia ou profesoras do colexio. Os que pintan a Gata Cattana: colegas da universidade, rapeiros, poetas, xornalistas, artistas. E os que, con palabras ou actos, a consagran coma mito, coma referente. O seu legado vive hoxe en murais, en carteis de manifestacións, na música doutra xente.
Por momentos, o documental vira en haxiografía. Pero a imaxe que pervive hoxe en día de Gata Cattana é pura, está sen adulterar. Non tivo tempo para a decadencia, para a incoherencia artística, para columpiarse, para caducar. O mesmo xeito de narrar das imaxes de ‘Eterna’ réndelle tributo: aire nos planos, espazos sen encher, escaleiras, muros, barrios. Na fina liña entre o auténtico e o impostado. Igual que as súas letras, en equilibrio entre a pedantería do name-dropping e o necesario rescate dos clásicos; entre a rúa e a academia, entre o íntimo e o global, entre a tradición e a vangarda.
Mi libertad no cabe en jaulas de plata blanca
No reconozco autoridad más allá de mi cuerpo
Hai un momento clave en ‘Eterna’, con cameo de Silvia Federici e todo, que é cando chega á hora de repasar esa obra magna que é ‘Lisístrata’. Unha canción, un himno, un conglomerado de mensaxes para encabezar manifestacións e prenderlle lume ao mundo. Letras de lírica erudita, pero que apelan directamente ao paixonal. Feminismo e historia (importantísima a aportación dunha das entrevistas que pide non abordar o traballo de Ana só dende un prisma de xénero, porque é moito máis). Loita de clases e filosofía. Pero tamén mala hostia e talento, porque -como ela mesma di nunha das entrevistas incluídas no documental- non se trata de facer política, senón arte. Unha arte que bebe do clásico e que apunta cara os temas universais: o individuo, a sociedade, o destino.
Este é un dos seus primeiros traballos, pero tamén un dos seus puntos máis altos como creadora. Banzai, publicado de forma póstuma, pode servir como compendio das virtudes de Gata Cattana e engade, ademais, un excelente traballo de fotografía e imaxe que subliña a súa dimensión como icona; mais, no musical, ‘Lisístrata’ prevalece pola súa forza para trasladar imaxes, para describir unha loita: “Lapídame, humíllame, si quieres ponme un burka / Arráncame la voz y el clítoris para ser más pulcra / Escóndeme, tápame bien ese escote impuro / No sea que te pervierta o te transporte al lado oscuro / No sea que te intoxique con mi psique de cianuro / La mujer es el diablo, eso seguro, ten cuidado”.
Queda claro que, en todo caso, Ana Isabel García Llorente vai ser eterna.
A canción da semana
Pecho xa, que me di Substack que me vou pasar de extensión para a vista previa dos correos electrónicos e se xa bastante chapa se fai ler isto ás veces non me quero imaxinar se obrigo á peña á que lle chegan estas mensaxes a dar un clic máis antes de facelo. Como de costume, deixo por aquí unha canción para seguir engordando a lista de reprodución da Xanela.
Tiña dúbidas de que facer esta semana, de se meter a propósito algo en galego para manter a coherencia argumental co discurso reivindicativo de referentes que abre este post, pero finalmente venceu a contradición. Cero sorpresas nese sentido. Creo que xa me puxen o suficientemente político e toca mirar cara a dentro.
The National son o grupo que mellor relata os puntos baixos da montaña rusa de emocións que é a vida. Xuntos dende 1999, se hai algo que define o seu rock alternativo é a elegancia para contar historias de perdedores, de depresión e de saudade entre capas de ruído, distorsión ou arreglos orquestais. Esta semana escoiteinos bastante con motivo do disco novo que sacaron, First Two Pages of Frankestein, no que colabora xente de éxito coma Taylor Swift, Phoebe Bridgers ou Sufjan Stevens; pero, aínda que teñen moitos temas rescatables (‘Tropic Morning News’ ou ‘Grease in your Hair’), con eles sempre me pasa que remato volvendo ao mesmo punto de saída: ‘Terrible Love’.
Non sei se é a mellor canción que levan feito, pero para min foi a primeira que escoitei de forma consciente e a que máis sentimentos me provoca. ‘Terrible Love’ abre High Violet (2010), quinto álbum de estudio da banda, e condensa en catro minutos e medio a maestría da banda para facer cancións depresivas, pero fermosas. Un crescendo bastante lento ata que a voz de Matt Berninger, un tío bastante peculiar, se creba recitando ese “It takes an ocean not to break” nun bucle que só rompe o outro instrumental da canción.
Polo camiño, centos de imaxes poderosas de depresión e ansiedade. De medo e de incertezas. De insomnio e de adiccións. O océano do que fala Berninger para manterse a flote, para non romperse, é o alcolismo que padeceu ao longo de moitos anos da súa vida. “And I can’t fall asleep / Without a little help / It takes a while to settle down / My shivered bones / Until the panic’s out”.
É importante coidarse e coidar dos demais. Intentade facelo ata que a semana que vén nos vexamos outra vez por aquí. Apertas e grazas por ler!