Paralelo 16 Norte
Cuota límite excedida. Por favor, espera unos minutos e inténtalo de nuevo
Ola, cando comeces a ler este post o seu autor, eu, debería estar nun taxi camiño a Gandiol, unha pequena vila senegalesa uns quilómetros ao sur da segunda cidade do país, Saint-Louis. Alí estarei uns dez días participando nun proxecto de comunicación social do que espero poder contar cousas por aquí cedo. Decidín titular este boletín Paralelo 16 Norte porque será a primeira vez nos meus case trinta (queda menos dun ano para eliminar ese case, non o supero) anos de vida que viaxe tan ao sur, moi preto do outro hemisferio. A diferenza doutros lugares de África nos que estas liñas imaxinarias permitiron dividir países entre potencias coloniais con escadra e cartabón, no caso de Senegal é o propio río que dá nome ao páis quen marca a separación física e política deste Estado co seu veciño do norte, Mauritania. Unha corrente fluvial que serpentea ao sur da enorme extensión árida do Sáhara e que verte as súas augas no Atlántico formando un irregular delta con multitude de illas e marismas nas que reside unha enorme variedade de especiais animais e vexetais. Alí estarei, intentando escapar dos mosquitos e levando o mellor que poida as noites a 27 graos.
Como é evidente, non é o mellor contexto para que estea pendente de editar a Xanela, así que, a falta dalgunha pincelada que poida ir dando mentres paseo por terminais de aeroporto, vai quedar todo escrito con anterioridade, polo que pido perdón por adiantado por se algún dos temas ou dos memes aquí incluídos caducan antes de tempo.
Antes de nada, quero comentar que me fixo moita ilusión aparecer mencionado neste artigo de Vinte -a sección cultural de Praza-, onde entrevistaron a varios autores de newsletters en galego, que compartiron particularidades dos seus proxectos e recomendaron algunhas das que len habitualmente. De momento, este espazo é moi pequeno como para aparecer nese tipo de pezas, mais Gala, autora de Para ler, ver e escoitar, tivo o detalle de incluírme entre os espazos que lle gusta ler. Agradezo novamente a recomendación e invítovos aos aquí presentes a botarlle unha ollada aos seus contidos, que pagan a pena. Na reportaxe tamén aparecían mencionadas as compañeiras de Notas á marxe, responsables dun boletín de xornalismo literario moi coidado no seu contido e que xa teño recomendado por aquí con anterioridade. O resto de proxectos mencionados non teño a sorte de coñecelos en profundidade, pero fun tomando nota de varios deles para futuras ocasións.
Hai unha cousa que mola de formar parte desta microescena de microespazos xornalísticos/culturais/variados en galego: como somos tan poucos e a audiencia é tan pequena, existente un sentimento de comunidade bastante forte. Sexa polo tipo de contidos, pola filosofía das propias plataformas coma Substack ou polas características das persoas que integran esta rede o certo é que non se trata dunha competición por clics e notoriedade; senón que as mensaxes de apoio son habituais e funcionan as clásicas recomendacións de boca a boca. Pobres, pero nobles.
A raíz deste artigo, tamén foi chegando xente nova á Xanela. Supoño que xa estades ao tanto de que podedes agardar atoparvos por aquí, pero xusto esta semana un colega mandoume un meme por WhatsApp acerca deste boletín e, ademais de gracioso, pareceume axeitado para resumir este espazo a foráneos:
Esta chica que no sé ni cómo se llama
Tiktok failed to load.Enable 3rd party cookies or use another browser
Téñolle bastante tiña á televisión como medio de comunicación. É unha teima persoal e moitas veces inxustificada, pero non podo evitalo. Consumo información televisiva en menor medida do que debera tendo en conta a miña dedicación profesional, pero é certo que hai feitos que non me axudan a reconciliarme co medio. Por exemplo, esta semana foi bastante comentado o clip que deixo aquí arriba en formato de vídeo de TikTok no que Susana Griso, presentadora e directora de Espejo Público, o matinal de Antena 3, humilla en directo a unha das traballadoras -de aspecto moi xoven, posiblemente novata ou bolseira- mentres esta está a realizar unha entrevista a outra persoa. A rapaza, que escoita todo, sale da situación como pode e todo o mundo actúa como se non pasara nada.
Poderiamos dar o beneficio da dúbida e pensar que foi un lapsus, un exabrupto que non pretendía facer mal ou calquera escusa pasaxeira para non abordar a cuestión dende o único enfoque que se pode: a crítica do despotismo da presentadora. Teñen rulado por aí unhas desculpas bastante pouco cribles, que, ao meu ver, non xustifican actitudes que, lamentablemente, calquera persoa que teña pisado unha redacción, un estudo de radio ou un plató de televisión sabe que son a norma, non a excepción. A realidade é que o mercado laboral do xornalismo é unha picadora de carne, unha máquina que procesa xente xoven con alegría por vivir e por traballar e devolve soños frustrados, persoas queimadas e oportunidades perdidas. Hai unha imaxe da peli de “The Wall”, de Pink Floyd (ou do videoclip dunha das cancións, non me lembro de se son cousas diferentes), que resume bastante ben o proceso. No contexto orixinal aludía ás eivas do sistema educativo, de como mataba toda a creatividade e reprimía o talento, pero énos útil para o caso comentado.
Esta mesma semana, a principal rival de Susana Griso pola cota de audiencia matutina decidiu poñerse digna e insultar á intelixencia dos espectadores despois de sentirse atacada (con razón) a título persoal polo presidente do Goberno, descontento ca omnipresencia da dereita mediática. Non sei se eu me fixen máis de esquerdas co tempo ou os medios máis de dereitas a raíz da falta de ingresos e dependencia do capital e das institucións que os alimentan, pero en calquera caso comparto a opinión de que a ventana de Overton se ten movido cara ao lado contrario ao que me gustaría.
En calquera caso, Ana Rosa Quintana tivo este martes -non o podo comentar porque o acontecemento atopoume entre avións e entre continentes, síntoo- a oportunidade de entrevistar a Pedro Sánchez e saldar contas con el en directo. Independentemente do resultado da entrevista, é un dos puntos quentes da tournée do presidente por diferentes medios. A boa hora lle acorda ao PSOE lavar a imaxe mediática do seu líder, pero, estratexias aparte, o que me chama a atención é a caída en desgracia dos espazos informativos nestas campañas. É certo que pasou por Hora 25, que podemos considerar de “informativo” o magazine de Ana Rosa e que terá tamén unha entrevista en prime time con Pedro Piqueras; pero non deixo de pensar que é triste que para ter notoriedade televisiva os políticos teñan que pasar polo aro de programas de entretemento (El Intermedio, El Hormiguero). Non hai espazos para o debate político rigorosos nin validados pola audiencia. E é normal, pero tamén preocupante.
Dale a tu cuerpo alegría, Cartagena
Tiktok failed to load.Enable 3rd party cookies or use another browser
Ao fío da sección anterior, tampouco hai programas musicais na tele. Con isto teño unha cruzada particular, que recupero cada Nadal nas emisións dos programas especiais de Cachitos. Vexo a calquera grupos medianamente relevante dos 70 e dos 80 pasear polos platós de RTVE interpretando o que naquel momento era pura actualidade musical e párteseme algo dentro ao pensar que, de vinte anos para aquí, non hai un só espazo que non estea entregado ao mainstream e á exaltación nostálxica de música que agora non se atreverían a programar. Como diría o típico copypaste pureta:
Hai quen o pensa de forma non irónica, pero a resposta é: non é que non haxa música (hai moita máis, vivimos no mellor momento de sempre), é que non hai quen a programe nin en teles nin en radios nin nas listas de reproducción suxeridas polas plataformas. Abrín este bloque co meme de Gene Simmons cantando a Macarena cambiando a letra e, ao pensar en Kiss, un grupo que tampouco pasaba nada se tivera tido menos éxito, lembreime de cando os vin no Resurrection Fest hai xa uns anos. O concerto foi o típico dunha banda de ¿glam? rock vida a menos, no que a parafernalia non tapaba as severas carencias do grupo, pero foi efectista e os clásicos sonaron ao que tiñan que sonar. No seu día fixen unha crónica para Efe bastante máis benévola do que merecían, pero ao final tampouco me ía meter a dar paos gordos nun texto de axencia.
Antes de seguir divagando: o que quero dicir é que, aínda con todo, botei un pouco de menos estar no Resu o pasado fin de semana. Foi a primeira edición en bastante tempo á que non asistín como prensa e, aínda que o cartel pecaba dos mesmos defectos que sempre (grupos clónicos, cero innovación, medo a programar propostas de metal extremo ou alternativo, aposta polo comercial, ausencia flagrante de mulleres) segue a ser un festival que ten conseguido cousas difíciles coma: labrarse unha identidade propia, fidelizar ao seu público, integrarse no territorio onde se celebra de forma harmónica e manter un ambiente bastante san, polo xeral. Méritos non pequenos, aínda que non falte quen, de xeito moi vantaxista, lle queira botar as culpas da traxedia que aconteceu esta semana en Viveiro, onde no porto de Celeiro morría unha persoa despois de caer co seu coche ao mar de madrugada.
Iso si, o que non se pode pasar por alto é a gran polémica desta edición: a contratación do grupo Pantera despois dos escándalos protagonizados polo seu vocalista, Phil Anselmo, gravado en 2016 realizando un saúdo nazi e berrando “White power” durante un concerto. As imaxes son bastante diáfanas ao respecto da situación, por moitos comunicados de desculpas que se emitiran a posteriori. O certo é que o tema volveu saír a flote con motivo da nova reunión da banda (Pantera levaban inactivos dende 2003) e promotores alemáns e austríacos -por que será que precisamente destes dous países- cancelaron os concertos previstos polo grupo na súa xira europea. A cita de Viveiro mantívose e foi un dos grandes alicientes desta edición do festival, no que foron cabezas de cartel na xornada do xoves 29 de xuño sen maiores sobresaltos.
Non poño en dúbida o criterio musical dos responsables, Pantera son un dos grupos referenciais do groove metal dos 90, pero pregúntome se por moitas entradas que venda esta xente paga a pena contratalos sabendo o que hai. É retórica. Xa sei a resposta. Isto, sumado ao acontecido con Rammstein en Madrid, onde actuaron coma se nada pese ao escandalazo dos supostos, e máis que probables, abusos cometidos polo seu cantante, Till Lindemann, durante anos fai que me deprima bastante acerca da nosa capacidade para ser consumidores críticos. Miles de persoas chorando en redes a diario pola suposta cultura da cancelación e xente que debería estar presa desfrutando do éxito sen remordimentos. Triste panorama. Por certo, sobre o tema de Rammstein hai un moi bo recopilatorio neste post de Hipersónica, que recolle o acontecido e cita a varias fontes implicadas. Hai testemuñas duras de ler, pero paga a pena. Mentres tanto, isto era parte da escenografía do grupo nos seus directos ata hai nada:
O divorcio máis insufrible da historia
Perdín a conta das veces que me quexei na Xanela do mal que funciona Twitter dun tempo a esta parte. E só levo tres meses escribindo aquí. Para as persoas cunha adición crónica recurrente a Internet o deste fin de semana foi unha desgracia maiúscula, algo próximo á apocalipse. Por problemas non concretados, a rede social dirixida polo home co divorcio peor levado da historia decidiu limitar o número de posts que pode ver cada persoa. Creo que, no momento actual, no meu caso anda entre 600 e 800 mensaxes, as que lía aproximadamente cada día antes de decidirme a botar un pé fóra da cama.
En calquera caso, toda esta movida pilloume con todo este texto xa escrito e non me paga a pena extenderme (aínda que me cargaría de boa gana a sección de Susana Griso para darlle máis espazo a esta). Twitter está agonizando dende hai moito tempo e só queda agardar a que termine de morrer. O deste fin de semana é un cravo máis no caixón. Se aínda sigo por alí, á espera, é pola falta dunha alternativa que me permita levar a rede de mutuals a un sitio mellor. E porque non sei que faría sen os tuits de @vvvhannah. O Nobel da nosa xeración.
A música da semana
Estes días chegaron un par de novidades musicais chulas que quero reseñar:
A primeira delas é o novo tema de Caamaño & Ameixeiras, un dúo galego de neofolk formado por dúas rapazas de diferentes vilas da provincia da Coruña que, en ‘A pequena morte’, recollen esa tan pedante expresión francesa -perdón polo epíteto- para referirse ao orgasmo e debuxan con ela unha muiñeira sensual e contaxiosa. Temazo.
Gustáronme moito moito os dous adiantos que foi publicando Jeff Rosenstock do seu novo disco, que levará por título Hellmode e saíra proximamente á luz. Resulta que o paisano xa ten álbumes consagradísimos anos atrás pola crítica -algún con notazas en Rate Your Music-, pero eu non chegara a el ata o de agora. O certo é que ese power pop tabernario teno todo para que me obsesione, así que xa teño en que mergullarme nun futuro inmediato
Escoitei máis cousas, coma os discos de feeble little horse e Alfie Firmin que esta semana me descubriron en Hipersónica e que son ese tipo de música que enche espazo na miña cabeza sen nome nin autor, pero que me agrada ter de fondo. Nin moi mal nin moi ben. Máis contento quedei co adianto do novo material de Mundo Prestigio, titulado ‘Personas’.
O que non soporto, síntoo polos afectados, é o novo traballo de Sen Senra. A culpa é miña, porque cando algo non entra nin á cuarta nin á quinta vez hai que deixar de insistir, pero volvín probar sorte e volvín decepcionarme. Cancións repetitivas, encasillado nese estilo de “música para foder” sen personalidade algunha e capaz de tirar polo chan colaboradores a priori interesantes como Sky Rompiendo ou Tainy. Hai momentos que rompen o meu medidor de cringe. Non é para min e é tempo de ilo asumindo.
Dixen no seu día, na primeira Xanela, para ser máis concreto, que este non era un espazo para o poptimismo. Dame un pouco de rabia dedicar espazo a críticas negativas en vez de exaltar cousas que me molen ou que queira reivindicar, pero hoxe foi a cousa así. De todos xeitos, para expurgar o mal karma, quero pechar este capítulo cunha homenaxe moi sentida a un disco que me axudou a entender a música doutra forma.
Hai vinte anos, o 1 de xullo de 2003, salía a venda a nivel mundial El Abayarde, de Tego Calderón, un dos traballos máis importantes da historia da música latina urbana e do reguetón. O álbum xa levaba uns meses rulando por Puerto Rico, pero a súa distribución a escala global permitiulle, co tempo, ser considerado unha figura de culto na escena que estaba a xestarse. A canción da semana é, non podía ser outra, ‘Pa’ que retozen’, o clásico por antonomasia deste artista.
Creo que todos sabemos o que chegou despois. O reguetón ten medrado de ser un estilo marxinal nos barrios de países caribeños ata copar as emisoras e os streamings ata en lugares de fala inglesa. Unha hexemonía cultural que non se entende sen a influencia de Puerto Rico, esa colonia estadounidense de sangue latina, na que a combinación de desamparo por parte de metrópole e a facilidade para entrar no circuíto americano de discográficas ten resultado nunha explosión de propostas musicais de diferentes estilos.
El Abayarde é unha desas pezas fundacionais do que entendemos hoxe como “reguetón antiguo”, na que Tego comparte o rango de pioneiro con xigantes coma Daddy Yankee ou Don Omar e con mulleres coma Ivy Queen. Nomes hoxe presentes ata na saciedade, canibalizados por unha industria cultural que ten roído ata a médula dos ósos de calquera novo estilo urbano nacido no Caribe para procesalo e facelo dixestible para o mainstream. Pero, tal e como hai perlas dentro dos sonidos masivos, hai moito material que minar nos versos e nos ritmos de Tego Calderón.
A pesar de que a afiliación inmediata do artista é o reguetón desenfrenado, vella escola, de ‘Pa’ que retozen’, un éxito a nivel mundial; o certo é que El Abayarde é sobre todo un disco de rap. Rap latino, pero rap. É deudor dos sons do hip hop dos 90, hai cancións como ‘Los Difuntos’ que poderían ter sido editadas por calquera selo da costa leste. E moitas veces tamén está presente a vertente reivindicativa e política dos MC americanos. Hai versos, coma os de “Loíza”, que son pura poesía social: “Nunca va a haber justicia sin igualdad / Maldita maldad que destruye la humanidad”
Tamén hai miles de influencias latinas: salsa, merengue, bachata, kizomba. Beats memorables coma o de ‘Dominicana’. En resumo, un compendio das virtudes de toda esa escena boricua que soñaba con ser a reencarnación local dos raperos norteamericanos, pero cos pés nunha terra mollada polo mar Caribe. De cando en cando miro vídeos vellos de YouTube desta xente, sobre todo de Daddy Yankee, e flipo ca transformación que ten experimentado. Como dixo anos despois un rapeiro ao que lle gustaría ter tido a traxectoria destes artistas: “Started from the bottom, now we’re here”.
Cos anos e ca consolidación do poptimismo, vilipendiar o reguetón pasou a ser algo snob e hortera. Moitos críticos de gafas de pasta quixeron abrazar o latino ca fe dos conversos e algúns, escravos da súa personaxe, seguen á deriva na procura dunha paguiña polas súas miserias intelectuais. O aquí retratado é un deles, capaz de facer piruetas para defender a elección de Chanel -un dos produtos prefabricados da industria de creación menos disimulada en tempos recentes- como representante española en Eurovisión como un triunfo do popular fronte as elites (hai que rirse, de verdade). As elites eran: un grupo de rapazas galegas facendo neofolclore e curtidas despois de anos de moverse por todas as romarías e verbenas de Galicia.
A pesar das virtudes atrás expostas, El Abayarde de Tego Calderón é un disco que dista de ser perfecto. É inconsistente, de duración esaxerada para o que ten que ofrecer e cae no pecado habitual do xénero de confundir o sexual co directa e innecesariamente machista. Son defectos menores, que non invalidan un traballo notable, quizais a mellor obra de rap latino que se teña editado e moi disfrutable como porta de entrada ao reguetón e ás súas orixes.
Dende logo, ‘Pa’ que retozen’ é xa un tema atemporal, un dos clásicos dunha era que definiu o son das emisoras, e das discotecas, a nivel mundial para as décadas seguintes e que hoxe recibe o crédito que outrora se lle negou. “Sin misterio, llénense de placer / Que se acabe el mundo y no vine para perder / Apaguen los celulares, repórtense a sus hogares / Hoy sí que sí que vamos a hacer maldades”. Hai que estar morto por dentro para escoitar esta melodía e non deixar que os pés, as cadeiras e calquera parte do corpo se mova por si sola.
Non sei se gozastes deste post, pero en calquera caso aquí remata. Vémonos a semana que vén, probablemente fóra do prazo habitual de redacción desta newsletter, salvo que en Senegal teña demasiado tempo libre. Agardo que todo vaia ben na viaxe, que me sirva para seguir aprendendo e que poida traer algo interesante que contar. Moitas apertas e grazas, de corazón, por ler ata aquí.