A ITV do pensamento
Un mes e pico no motor dun autobús
Ola! Que movida volver por aquí. Que tal estades? Como vos trata a vida? No tempo que esta Xanela estivo pechada pasaron moitas cousas no mundo, pero ningunha tan máxica coma o vídeo dos patos que contemplan o avance dun meteorito mentres están emitindo en directo en Twitch. Creo que o absurdo da propia frase para describir o contido dá boa conta da calidade do material.
A título individual, tamén pasaron/vin/escoitei/fixen moitas cousas que, noutras circunstancias, me prestaría ter contado e explicado por aquí, pero non vai ser o caso desta vez porque xa non responden a esa actualidade inmediata coa que me gusta abordalas. Despois do post do primeiro aniversario, o de hoxe é o inicio dunha nova tempada nesta newsletter, que leva uns meses saíndo adiante de mala maneira e que me propuxen revitalizar de aquí en diante porque xa mo pide o corpo despois deste parón. A ver canto me dura.
Entre outras cousas mundanas, estas últimas semanas tocoume pasar a ITV. É a tarefa máis anodina e ingrata do mundo a de ter que ir co coche ata un polígono industrial a poñer luces e facer catro manobras para que che dean unha pegatina certificando que o vehículo é apto para a circulación, pero como eran momentos de cautividade e de espera tamén me permitiron poñer a discurrir a cabeza e comezar a darlle forma ao retorno da Xanela. En parte porque tiña recente outra noticia que vai marcar bastante o camiño polo que vai andar este post: a da morte de Steve Albini, enxeñeiro de son e lenda da música contemporánea.
Non hai palabras que eu poida escribir que sirvan para calibrar a importancia que tivo este señor en tantas pezas fundamentais na miña vida e na de moita outra xente. Porque non se pode entender o canon da música alternativa contemporánea sen ter en conta a súa aportación. Fora cos discos que sempre se mencionan cando se fala del como produtor -termo que seica el detestaba, por certo- (os Pixies, PJ Harvey ou Nirvana), coa súa obra con Big Black ou Shellac, ou participando en gravacións nas que nunca o agardarías de grupos como La Habitación Roja e La M.O.D.A. Presente en miles de sitios. Ata o punto de que o próximo álbum de Grande Amore (si, neste novo post tamén hai Nunoreferencia) ía ser gravado no seu estudo e o seu pasamento desbotou estes plans. Como ben di Nuno no tuit ligado: “A vida é unha animalada e non hai máis que facerlle”.
De todos xeitos, non pretendía falar de Steve Albini a modo de obituario (un chisco si, porque me sinto obrigado aínda que non vaia estar á altura). Penso que a mellor despedida, aparte das mensaxes daqueles que traballaron con el, foi a que lle dedicaron en Hipersónica, porque ademáis de ser ben sentida e completa aporta un montón de fíos dos que seguir tirando para resolver o crebacabezas da súa figura. Eu quería falar de como era (fáiseme duro conxugar o ser en pasado) unha persoa que combinaba unha ética estrita con contradicións constantes. Como a de ser ao mesmo tempo abertamente anticapitalista e campión internacional de póker. Ou moitas outras, todas en equilibrio entre ser un xenio e un idiota. Seguramente un pouco de todo.
Pero se foi un idiota foi un cunha capacidade tremenda para revisarse e pórse en cuestión a si mesmo. Albini, no seu extenso currículum musical e vital, tamén fixo moitas cousas moi mal. Basicamente, acumular unha pila de declaracións e xestos racistas e misóxinos que, por moito que responderan a un afán por proxectarse como provocador nun tempo no que os códigos e as escenas culturais eran diferentes, teñen envellecido coma o leite. E está ben ter asumido estas cousas e ter enfrontado en primeira persoa o seu pasado. E non esperar aplausos a cambio disto mesmo.
A metáfora cutre da ITV que saquei uns parágrafos atrás foi porque, coma os coches, coido que os seres humanos tamén necesitamos revisarnos de cando en cando para ver se nos poden retirar a etiqueta de “gilipollas”. Probablemente leve sendo parvo toda a vida e o vaia ser de aquí a que morra, pero prefiro selo por motivos diferentes ao longo dese tempo. Ollo, non estou lexitimando a frase übercuñada sempre atribuída a Winston Churchill con aquilo de que se aos 20 anos non es de esquerda é porque non tes corazón e blablabla. Véxome en coordenadas ideolóxicas moi similares ás do Javi adolescente e cústame pensar que vaia haber cambios de calado nese sentido de aquí en adiante (ollo, que todo se pode andar, pero xa me jodería, a verdade). Pero nunca é tarde para decatarse de que hai ideas erróneas, actitudes inapropiadas, feitos incorrectos. En definitiva, é preciso que nos descubramos constantemente como imbéciles para seguir mellorando como persoas. E tamén facer o posible por non selo a diario.
Seguramente tome un cento de decisións erradas a diario e non me decate ata dentro dun tempo. E tamén é moi posible que me vexa obrigado a caer en contradicións de forma constante. A máis evidente: unha que afronto esta misma semana. Dun tempo a esta parte, coincidindo con que volve bulir a actividade turística en Compostela, retornou o meu rasgo de identidade actual máis característico: o odio aos peregrinos. Un odio matizado, porque chego a entender que son persoas e teñen dereitos humanos, mais co tempo fun desenvolvendo unha adhesión visceral á causa anti-turistas. Pois ben, a mesma persoa que firma as oracións anteriores colle esta noite (se este post sae cando debe) un avión a Barcelona -unha cidade nada turística- para ir a un festival de música -una actividade nada turística-. Todos somos os turistas de alguén ou os xentrificadores doutros lugares.
E si, podo enredar a discutir conforme hai métodos e modos de turismo máis sostibles ca outros, que é importante que exista unha regulación (adoita consistir en medidas de índole monetaria, tampouco penso que segregar por poder adquisitivo sexa a mellor forma de controlar os fluxos turísticos), que hai uns certos tipos de patrimonio material e inmaterial que deberían ser de acceso fácil e común para toda a humanidade polo seu valor, que o mundo é moi grande e hai sabedoría en percorrelo e todas esas cousas. Hai moitos grises, matices e leccións a extraer deste debate. Ata hai certo elitismo e clasismo en poñerse a despotricar contra o turismo dende o privilexio de ser unha persoa minimamente viaxada (tampouco son Willy Fog, pero algo de mundo aínda fun vendo nestes anos).
Pero a conclusión final á que chego é que o turismo, de entrada, coma a OTAN: non. E o feito de escapar a lugares remotos, inventar itinerarios alternativos e ser “un viaxeiro, non un turista” non é máis que o mesmo can con diferentes colares. Toda acción deixa a súa pegada. Podémola facer máis pequena ou máis grande, ser conscientes ou non, pero imos deixar o noso impacto dun xeito ou doutro. Polo menos mentres nos movamos nos marcos deste sistema capitalista e de consumo acelerado no que vivimos.
Ben pensado, é marabilloso que este minúsculo curruncho de Europa sexa o lugar de encontro de múltiples culturas en torno a un mito colectivo -que pensaría o tipo que inventou o dos restos do Apóstolo se vise toda a parafernalia que hai hoxe montada-. É unha porta aberta á inmensidade do mundo e da civilización humana. Hai algo especial en que as catro pedras entre as que medrei -custodia compartida ca aldea- sexan o lugar de peregrinaxe para millóns de persoas. É fermoso ver recoñecidos escenarios que forxaron a túa identidade nas memorias de tanta xente, sobre todo se se ignora a degradación dos mesmos por mor das dinámicas derivadas do turismo. Porque… foron os turistas os que expulsaron aos veciños da zona vella? Ou foi a avaricia dos propietarios de pisos e locales comerciais? Ou a falta de políticas públicas para controlar a chegada de xente e para dotar das infraestruturas e servizos necesarios? Ou simplemente a consolidación dun sistema socioeconómico que devora persoas e culturas na persecución única do lucro como modo de vida? Non o sei. Supoño que todo suma.
É, en resumidas contas, un debate bastante espiñento. No que é facil caer en trampas dialécticas ou en simplificacións que pasen por alto puntos clave da cuestión. Si hai algo que me molesta especialmente e é que, coma cos eólicos, os apoloxistas do turismo (na súa maioría empresarios que se lucran con el, políticos de determinada parte do espectro ideolóxico e xente que non sufre as súas consecuencias negativas) pintan aos seus detractores a partir da falacia dos NIMBY, o acrónimo en inglés para Not In My Backyard, algo así como “non na miña eira”. Un termo que, para variar, como moitas cousas que están mal neste mundo, popularizaron os tories británicos na época da infame Margaret Thatcher para referirse a xente (opositores, ecoloxistas, sindicatos, esquerdallada toda) que poñía reparos a determinadas medidas coma reformas urbanísticas, construcción de autoestradas ou instalación de centrais nucleares. Os do non: un argumento que se escoita habitualmente no Parlamento de Galicia, sen ir máis lonxe.
Non vou negar que en toda esta batalla contra o turismo e contra determinados modelos de desenvolvemento hai un certo compoñente egoísta. Empatizo máis co que vivo nas miñas carnes que co paisano dunha pedanía esquecida de Soria que mataría por que o Camiño de Santiago pasara máis preto da súa casa para poder sacarlle algo de beneficio e de paso revitalizar un pouco a zona. Pero reducir a oposición a este tema a unha mera cuestión de intereses persoais é tramposo e ruín. Para que queremos o turismo? Quen leva os cartos que xera? En que se gastan? En que se deberían gastar? Como se pode reducir o impacto que ten na cidade? É posible facelo sen prexudicar aos turista de clase media e baixa fronte aos de máis poder adquisitivo? No modelo actual os beneficios están ben lonxe do común da poboación, que é quen soporta as externalidades negativas desta actividade. Os alugueiros imposibles. O peche de locais. A asfixia de calquera outra alternativa económica.
Co turismo pasa igual que cando dicimos “eólicos si, pero non así”. Que non queremos dicir “eólicos si, pero non aquí”. Que o único importante non é onde se poñen os muíños. O que queremos é cuestionar o modelo económico e de desenvolvemento, unha chafallada tal que se chega ao extremo de ter que pintar a xuíces do TSXG coma activistas para presionalos por non permitir aberracións xurídicas e medioambientais.
Creo firmemente na posibilidade (e na necesidade) de construír un mundo mellor, aínda que non saiba nin como facelo nin que significa que sexa mellor. Mellor para quen? De acordo ca trampa ideolóxica esta dos NIMBY sería mellor para min, por moito que o queira vestir de mellor para todos. Pero estou disposto a ceder en parte do meu benestar se iso contribúe a deseñar outro sistema máis xusto e igualitario. A usar luz de momento non teño moita forma de renunciar para acadar a plena coherencia. A viaxar podería facelo, pero penso que tampouco teño que ser un asceta mártir exemplar para poder ter opinións políticas reformistas. Ao mellor en dez anos léome e detecto que era un puto imbécil e que tiña que ter tomado outro tipo de medidas e decisións antes. Quen sabe.
Antisocial
Levo un par de semanas atrapado na lectura do libro Antisocial, escrito polo xornalista de The New Yorker Andrew Marantz. O subtítulo da edición de Capitán Swing en castelán di “La extrema derecha y la ‘libertad de expresión’ en Internet”, así que podedes imaxinar de que vai o contido. O autor parte da festa de investidura de Donald Trump en 2015 para facer unha viaxe polo xurdimento da alt-right, do extremismo en redes, de como as grandes tecnolóxicas permitiron (e fomentaron) estes comportamentos para o seu beneficio e da transformación de todo o sistema político e mediático nas últimas décadas. Non o rematei, pero, malia partir da ortodoxia liberal ianqui máis absolutra (quero dicir, é un tipo que sae do New Yorker), hai unha aproximación moi autocrítica co papel da prensa tradicional en todo este fenómeno. O xornalista é consciente dos defectos sistémicos que, por unha concatenación de factores, favoreceron esta revolución no panorama.
Non o rematei, pero Marantz aporta entrevistas de primeira man con xente (activistas, troles, empresarios, políticos) protagonista de toda esta escena e, aínda que todo suceda en contexto estadounidense, é facilmente extrapolable á nosa realidade. Porque o libro de estilo destas novas ultradereitas que proliferan por Europa pode ser moitas cousas, pero orixinal dende logo que non. Paréceme unha lectura case que obrigada para calquera persoa cun mínimo de interese en temas coma son: Internet, as redes sociais, os medios de comunicación, o xornalismo, as industrias culturais, a política ou a socioloxía. Que teñen todos eles en común? Que na súa maioría son os que a min me flipan, co cal así estou de motivado co libro. Se extraio algo máis de proveito heino traer aquí en futuras ocasións. (Se non o queredes mercar tédelo de balde na Ánxel Casal cando eu o devolva)
De como as redes sociais afectan ao noso xeito de informarnos xa teño falado. Do mal que funciona Google e do SEO como a morte da creación de contido tamén. Síntoo por non poñer ligazóns (sei que non iades clicar), pero é un tema demasiado recurrente para ter trazado cantas veces se menciona aquí. En calquera caso, desta vez houbo unha última novidade que paga a pena comentar.
Google rompeu de todo.
Que quero dicir con isto? Pois que, se ben ultimamente era un repositorio de anuncios patrocinados, publicidade encuberta en forma de artículos optimizados para o motor de búsqueda e resultados insatisfactorios; agora, ca incorporación de tecnoloxía de intelixencia artificial, parteu xa de todo.
Entre os grandes éxitos que teño visto rular por redes sociales están que o buscador recomenda fumar ás embarazadas, comer pedras por temas de vitaminas, botarlle pegamento á pizza para que non esvare e pingue o queixo ou asegurar que un home adulto pode ter entre cinco e dez cascudas vivindo na pirola. A disfunción do servizo é tal que a propia empresa ten deshabilitado os resultados impulsados por IA ata mellorar o seu funcionamento. De todos os males que se derivan dun Internet dominado por apenas unha manchea de empresas o de que o acceso á información estea mediado desta forma é o que máis me atormenta. Imaxina supeditar toda a túa estratexia editorial a aparecer ben posicionado nesta páxina para acabar morrendo por un cambios nos criterios de SEO ou, peor aínda, facelo depois de ter enterrado todo o prestixio do teu medio no empeño por conseguilo.
Sobre o fallido dos algoritmos, das intelixencias artificiais e, en xeral, dese Internet personalizado que agoniza ten unha reflexión interesante recén publicada Ted Gioia, a quen fai tempo que non traía por aquí.
Tamén estiven a ler estas semanas sobre o rexurdimento da teoría do Internet Morto. En breves palabras, é a idea de que navigamos por unha rede cuxa maioría de contidos e interaccións non son creados por persoas, senón por bots e algoritmos. Primeiro foi -descubrino no libro de Antisocial- unha conspiranoia de foros infestados de incels e prototerroristas de extrema dereita como 8chan, pero co tempo -e ca irrupción do material creado por IAs- ten ido collendo forza, como se conta bastante ben nesta peciña de El Diario.
Doutro libro, neste caso dun que se titula igual que o disco cuxa historia narra, Una semana en el motor de un autobús, parte boa parte do guion de Segundo Premio, a nova película de Isaki Lacuesta, que, malia que a súa estratexia de promoción diga o contrario, si é unha película sobre Los Planetas. Inspirada neles para falar de temas como a amizade, a masculinidade tóxica, a fama ou a industria musical. Pero, mal que me pese, fallida. Porque sen o contexto de toda a historia planetaria por detrás queda como unha película sosa, sen chicha, cuxo argumento a duras penas se sostén entre elipses, metáforas e easter eggs que funcionan para aqueles friquis coma min iniciados no lore de Jota, Florent e compañía (porque Eric -aka El Batería- e Kieran -aka El Bajista-) pasan nas puntas dos pés por este filme.
Una semana en el motor de un autobús é un dos discos da miña vida e encantoume ler o libro de Nando Cruz (para futuras Xanelas queda a deriva de certo perfil de xornalistas do mundo indie en España) para saber máis dos intríngulis da súa concepción. Era o público ideal para esta película -que vin grazas a que me invitaron á preestrea no primeiro sorteo que me toca na miña vida- e decepcionoume. Non por unha cuestión de expectativas, que si as tiña e son malas compañeiras. Senón porque, aínda tendo unha historia interesante que contar, parece que o obxectivo é máis quedarse na anécdota e no chisco de ollos para iniciados (o macguffin innecesario co Loveless de My Bloody Valentine, o momento da piscina, os pasos de Semana Santa canda a gravación de “Toxicosmos”) que en desenvolver esta trama.
Desfruteina, as cancións son a hostia -ata sona “La caja del diablo”-, déronme ganas de pasar por caixa para ver a xira do 30 aniversario do Super 8 na que están inmersos agora, penso que reflexa ben a época na que se gravou a película e capta ben certas dinámicas do grupo (malia disque estar só inspirada neles). Pero… quédame o regusto amargo da ocasión desperdiciada, de que isto podería ter sido outra cousa e non quedar nunha película para fans.
A canción da semana
Notaredes os máis avispados que non falei nadiña de música esta semana. Nin esta semana nin os últimos tres meses, coma quen di. Coido que non ten moito sentido facer un seguimento exhaustivo da actualidade musical cando levo sen publicar tanto tempo que fai imposible facer un comentario minimamente ponderado e acorde en extensión á súa importancia do que se publicou neste período. O certo é que está a ser un ano -todos o son, se se pensa ben- marabilloso no musical e hai unha morea de novos discos flipantes. Non teño intención de deixar de lado ese tipo de contido, mais agardo retomalo de aquí en adiante. Síntoo polo que quedou polo camiño, pero non vexo pertinente vir falar aquí de algo que se publicou en febreiro como novidade cando esa primeira impresión xa foi máis que dixerida.
Se este ano me volve dar a neura de facer resumo anual de mellores discos (implica ter unhas cantidades de tempo libre tan masivas que vai ser difícil conseguilo) tentarei facer xustiza co melloriño destes meses. Si quero rescatar este meme musical das últimas semanas porque me ten feito rir a esgalla: o videoclip de ‘This is America’ de Childish Gambino sincronizado á perfección co ‘Call me Maybe’ de Carly Rae Jepsen.
Non tiña moi claro que canción meter esta semana, porque quería algo con significado e non vencellado directamente ao festival ao que vou (hai post monotemático incoming á volta de Barcelona). Por este motivo tiven que facer uso da reserva de temas que teño gardados por se acaso, entre os que está este ‘Barkhatu’ dos Chill Mafia, en colaboración con Ben Yart e Hope x 4:40.
Por que? Porque non sei que tal van envellecer estes temas de bases agresivas e letras mordaces. Non sei se os Chill Mafia pasarán pronto pola ITV do pensamento -son xóvenes, aínda non teñen que ir todos os anos coma o meu coche- pero barras como “Muevo el culo y gora E**” ou '“De liada en el zulo, soy Ortega L***” conéctannos dalgún xeito con ese afán antes mencionado do Albini xoven por transgredir, por provocar, por ser incómodo.
No seu momento xa lles valeu para que algún xornal tradicional se preocupara pola súa existencia, temerosos de que foran ser as puntas de lanza dunha nova vaga de música radical vasca. O certo é que Chill Mafia son a hostia. Un (amplo) colectivo que mestura electrónica, hip hop, folclore, trap, pop, reguetón. Unha ensalada de músicas e de ideas, moitas delas expresadas en euskera, que sona auténtica, viva, diferente.
Hai un talento xigantesco nun grupo que nunha primeira maqueta xa entrega un dub reinventando a tradición como ‘31014’ capaz de poñer a bailar a (Fermin) Muguruza e acto seguido deixa cús torcidos con esa xoia pop que é ‘ay k emocion’.
Evidentemente, non son perfectos. Son os primeiros que o saben. Pero non veño aquí xulgalos, senón desfrutalos. Son un cometa luminoso dos que moitos seguen a estela. Unha festa, unha reivindicación e unha liberación simultaneamente. ‘Barkhatu’ é un trap agresivo, intenso, cunhas letras nas que quedar atrapado. Xogadores do Athletic, furgonetas derrapando, pubs de Iruña. Evocan un imaxinario moi concreto e funciónalles perfecto.
Se a música, coma calquera outra expresión artística, trata de formas de evocar sensacións, de provocar sentimentos, de epatar, estes bordan o seu cometido. E difícil, cando non imposible, permanecer impertérrito diante deles. Porque tanto te golpean dende a rave (‘No Se K Me Pasa’) como dende o triplo salto mortal sobre clásicos do folk vasco (‘Gazte Arruntaren Koplak’).
E ata aquí este post de regreso da Xanela. Un último apunte (pasan das 4 am cando me poño a escribir isto, desculpade se hai uns parágrafos que isto perdeu coherencia ou se nunca a tivo): o colega Marcelo Criminal, músico (e excelente tuiteiro, quero engadir) que se colou na lista de discos do ano pasado co seu último traballo, lanzou hai uns meses unha newsletter á que lle está dando unha maior periodicidade en tempos recentes.
Ten reflexións pertinentes, recomendacións interesantes e temas non tan ligados aos ciclos de actualidade e modas coma os meus. É o que me gustaría que esta Xanela fora, vaia. Ademais, no seu caso, con talento para crear música. Aproveito para recomendala porque me sorprendeu -e me deu algo de mágoa- saber que ten douscentos subscritores malia todas as virtudes recén expostas. Aquí somos cincuenta exactos (mola que sexa cifra redonda) e non hai unha cuarta parte de leccións que extraer en comparación, así que agardo que esta anomalía estatística se corrixa cedo (e non sexa porque vos desubscribides desta).
Non é que os números sexan indicativos de nada, pero si xeran microdescargas de dopamina ou de vai saber que hormona nos cerebros de primates evolucionados que abren o panel de control de Substack e ven diante deles a folla co resumo de estatísticas antes de comezar a redactar.
En calquera caso, o falado: que remato xa. Moitas grazas por ler se chegastes ata aquí (foi un post extensiño) e tamén grazas igualmente se non o fixestes. Alégrame volver atopar forzas/ganas/vontade para escribir aquí non como unha obrigación ou unha tarefa pendente, senón como algo que xorde motu proprio. Non sei canto durará, pinta que máis que outras veces, pero o caso é aportar algo mentres tanto. Apertas e que vaia ben ata que nos volvamos atopar!