Tempo de finxir
E enchoupados en sangue, non haberá verán
Finou Akira Toriyama. E sei que dixen -e repito- que nunca sería este un lugar para os obituarios e as elexías, mais está nese pasamento o peche dun capítulo da nosa historia colectiva como pobo. Cáptao ben esta peza que lle dedicaron na edición galega de El Diario ao debuxante xaponés e á Galicia dos 90: Manuel Fraga na Xunta e Son Goku na TVG, daquela no dial catro. Non había máis canles.
Dragon Ball foi un símbolo para moitos de nós, para esa Xeración Xabarín que, no que deu en ser unha anomalía histórica, medrou cos contidos de ocio e entretemento en galego no centro da súa vida cotiá. Foran as ondas vitais, a piroliña de Shin-chan ou o momentazo co Volkswagen de Shinji Ikari na nosa adaptación de Evangelion. Todos eles produtos dobrados á nosa lingua de forma impecable por xente de moitísimo talento.
Era outro mundo. E, malia que proa pensalo, un ben lonxano. A nostalxia, a pervivencia na memoria colectiva de todos estes símbolos e a exaltación constante deles -en parte pola falta de capacidade para crear novos referentes- fainos esquecer que estamos preto de que se fagan corenta anos da estrea do primeiro capítulo da serie baseada na obra de Toriyama en Galicia. E de que nós imos tamén camiño de facelos -permítome o luxo de fachendear non ter entrado, por uns breves meses, na década dos trinta-.
Hoxe en día as formas de consumo cultural son radicalmente diferentes e tanto dá que haxa máis contidos en galego ca nunca se están asfixiados pola irrelevancia e nas marxes do discurso mainstream. É imposible que, no sistema actual, se repita un fenómeno coma o do Xabarín. SEO killed the porco bravo star. Por moito que o quino agora teña canle de YouTube e mesmo unha plataforma audiovisual nova do trinque. Tan nova que o mesmo día que sae este post celebra cunha festa de presentación na Coruña con varios grupos ben queridos por aquí (e cunha diversidade na mostra de xénero que, en comparación, ata fai quedar ben a Toriyama). Bo cartaz para anuncialo unha canle pública na semana do 8M.
En calquera caso, agalega.gal, malia chegar terriblemente tarde, é unha auténtica xoia. É un espazo onde atopar de xeito cómodo -algo que era incriblemente complicado, mesmo en 2024- toda a programación e emisións en directo da CRTVG e, á vez, un repositorio de filmes, programas, informativos e documentais na nosa lingua. Están todas dobradas, si, mesmo coproducións galegas en castelán coma Celda 211 ou El desconocido e hai poucas (ou ningunha, a falta de investigar ben) opcións de lexendaxe, pero é un gran avance poder contar xa con todo isto.
Eroski Paraíso, A esmorga, os traballos premiados de Óliver Laxe, obras de referencia do novo cinema galego, documentais de natureza, da nosa historia. A selección é pequena, de momento, e non creo que vaia medrar a un ritmo acelerado. Pero é unha mostra, un pequeno reflexo do potencial dos nosos servizos públicos para dotarnos de cultura no noso idioma, de balde e facilmente accesible. Porque deberan estar para iso (non sei se teño falado con anterioridade, pero todo o que ofrece RTVE Play na súa propia plataforma é fantástico e tamén gratuíto).
Non hai necesidade algunha de alimentar as contas do oligopolio do streaming con servizos coma estes ao noso alcance. Menos se cabe cando as plataformas levan empeñadas anos e anos en prácticas abusivas contra os consumidores e contra o propio mundo do audiovisual: elevando tarifas, bombardeando con anuncios, perseguindo as contas compartidas, mutilando series e proxectos, centrándose unicamente no beneficio e olvidando calquera mínima garantía laboral ou de calidade na creación de contido. A nova tele non é mellor, só diferente. Corto xa o rollo, pero… por se alguén tiña dúbidas: digo si a pirataría. Un pequeno alegato a meter os cartos que van para movidas de streaming en lugares que non fomenten o canibalismo nas industrias culturais.
Que conste que este caramelo na boca que me poñen co de agalega.gal non quita que o que se ten vivido nos últimos meses neste país ca instrumentación partidista dos servizos informativos do que debera ser a casa de todos os galegos é algo digno dun Estado totalitario, contrario ás ideas de convivencia democrática e a toda ética e deontoloxía. É máis, hai que botarlle moito peito para prestarse a actuar e asistir a un sarao desta xente cando non vai nin un mes das últimas eleccións e de toda a colección de atrocidades perpetradas en torno a esa data.
Mosaico de temas
Notaredes se estades algo avispados que este post da Xanela vai un pouco sen unha orde e un discurso claros. Non é que os teña habitualmente, pero hoxe, por non ter, non teño nin seccións propiamente pensadas, alén das musicais. Hai varias movidas que quería rescatar e traer por aquí, así que a ver se me sei organizar con todas elas. Penso que vai quedar como cando se me acumulan os vídeos cuquiños de animais (estas semanas namorei deste ornitorrinco bebé ao que lle gustan os mimos) e fago unha lista con ligazóns que ninguén clica, pero éche o que hai.
O primeiro de todo ten a ver tanxencialmente cun tema que xa tratei tanto na introdución -a conta das plataformas de streaming- como moitas outras veces. En Spotify están raiados porque as empresas inventan perfiles de artistas falsos que inundan o servizo con música creada con intelixencia artificial e que non responde a ningún creador real. Moitos deles, grazas a listas aleatorias de música ambiente, chill out e merdas polo estilo, acumulan suficientes ouvintes como para xerar unha cantidade significante de cartos en concepto de royalties; co cal hai empresas especializándose en aproveitar esta fenda no sistema para atopar novas oportunidades de negocio. Cóntao ben Nando Cruz (si, o de Macrofestivales) en El Diario.
Os mecanismos de control son insuficientes (e arbitrarios, artistas emerxentes acaban pagando as facturas dun sistema roto) e o problema non fai máis que medrar. Pero cando tes que despedir a case a quinta parte da plantilla, o negocio segue sen dar beneficios -nunca os deu- e as preocupacións son emular a YouTube entendo que non é un asunto prioritario para a compañía. Mágoa de que Spotify sexa hoxe xa unha commodity para o consumo -e, sobre todo, para difusión- de música e que as alternativas non sexan demasiado estimulantes nin fagan por mudar de verdade este paradigma tan pobre.
Saíu a programación do Carballo Interplay, un festival de contidos dixitais, novas narrativas e novos métodos de consumo -mi mierda, se me preguntan-. Entre as ponentes deste ano vai estar Ainhoa Marzol (seguramente a segunda persoa máis citada neste espazo despois de Nuno). Xa comentei moitas veces que Gárgola Digital é unha newsletter recomendabilísima e pioneira. Pero aproveito que seguramente vaia poder desvirtualizala nunha semana -teño ganas de ir a esa conferencia e haberá que mover ceo e terra para conseguilo- para recuperar un dos seus posts de hai unhas semanas. Concretamente, do día que invitou a Andrea Gumes (Tardeo, Ciberlocutorio, Demasiadas Mujeres, movidas en TV3 e en eventos, outra muller para todo) a redactar a súa carta colaborativa quincenal e a presentou desta maneira:
Andrea Gumes y yo nos conocimos como lo hacen dos personas súper normales en el ecosistema cultural de Barcelona: por Twitter. En 2019, me escribió “vamos a hacer un programa que se llama Tardeo y te quiero para una sección sobre algo, me puedes pasar una propuesta”. Súper original de mi, elegí ESTRENOS. Estaba tan nerviosa que antes de grabar cada programa me iba a un bar al lado del Abaixadors 10 y me bebía dos cervezas trago a trago para no atragantarme con mi propia saliva en medio del directo. Sorprendentemente Andrea me seguía escribiendo y durante los años posteriores, mientras el programa y las secciones evolucionaban, me iba siempre encontrando un huequito, saltando de tema en tema. Con el tiempo y la seguridad que te da ello fue confeccionando su propio roster de girls gays and theys que cuatro años atrás no te habrías imaginado posible en un programa de primera línea de radio digital.
Una aprende cosas de su conductora de referencia en los 4 años que grabamos cosas: 1) la loquísima libertad que nos daba a la gente en la que confiaba para hablar de lo que nos diese la gana (algo que siempre he querido imitar en todos los proyectos colaborativos que he hecho con gente), 2) la integridad periodística que tiene, haciendo que todo programa cultural tenga siempre un corte social y político y aprovechando cada plataforma que tiene para amplificar el mensaje, 3) la never stop never stopping curiosidad que al final te lleva a poder sacar un programa diario durante los años que duró Tardeo (cada vez que ibamos al programa y recomendabamos cosas, pelis, loquesea, Andrea lo apuntaba todo y a las semanas al volver te hacía el follow up de lo que había visto, de lo que le había gustado y de lo que no).
Hai moitas cousas que me resultan interesantes -e que me emocionan- destes dous parágrafos. Porque me parece que deixan patente algo que levo anos pensando. Que dá igual non ter táboas, non ter experiencia, non dominar os rexistros formais. O importante é ter a oportunidade de aprender a facelo, que che dean os medios, a confianza e a proxección pública para convertir en realmente relevante a empresa na que te embarcas. Pénsoo porque teño sempre vívida a lembranza da xente que entrou na TVG -hoxe tocoulle protagonizar a Xanela- nos 90, como falaban das coberturas internacionais nos focos da actualidade (guerras, grandes eventos, lugares descoñecidos). Como as súas ambicións e a súa curiosidade puideron ser saciadas por un sistema que daquela si brindaba oportunidades. O mesmo para os inicios de Canal Plus en España. Unha televisión diferente. Unha creación de contidos alternativa. Que funcionou porque houbo quen mantivo a confianza (e os cartos, o máis importante sempre son os cartos, por desgraza) en eles durante o tempo suficiente para demostrar que tiñan razón.
Tardeo, coas súas virtudes e defectos, foi un lugar de encontro dun grupo humano cheo de talento e, cando non, de afán por facer as cousas de forma diferente. Novos públicos, novas narrativas, novas cotas de éxito. Están aí, ao alcance da man, sempre que haxa quen dende os círculos de poder mediático teña a valentía de apostar por eles e asumir os riscos -spoiler: non pasa, o capitalismo non vai de emprender, vai de explotar e extraer-.
E, se por un golpe de azar, as oportunidades caen en xente que conxugue dignidade -isto en realidade non é imprescindible neste mundo, mais eu áchoo igualmente necesario-, curiosidade, compromiso e unha mínima capacidade para estar á altura dos retos dase ca pedra filosofal do éxito.
Merda. Daba para sección completa o tema anterior e agora quedou así e non o vou cambiar porque non quero refacer todo o post. Aproveito esta ruptura da cuarta parede para introducir o mellor meme cinematográfico destas semanas de premios: este de aquí (moi fan do ben que cadra todo). Ah, e o cadelo Messi foi gravar vídeos para a gala e dáme algo de pena que usen aos cans para esas cousas, pero é tan riquiño e faino tan ben na súa peli -xusto a do meme- que o comparto porque son totalmente fan del.
Vale, un último tema, un chisco máis serio e xa vou co da música e pecho.
Estes últimos anos, a Garda Civil e empresas españolas formaron e equiparon unha unidade de elite ás ordes do goberno do Senegal para combater o terrorismo no Sahel e axudar no control migratorio. Non parece nada escandaloso, máis alá de ser o enésimo caso de colaboración con países africanos baseada en dar moitos cartos unicamente para evitar que cheguen persoas ás costas europeas. Pois, como todo, é ben máis macabro.
O Senegal é unha democracia relativamente estable no contexto de África occidental. Case unha excepción nun intre de retroceso dos dereitos e liberdades civís a nivel global e especialmente nesa área do planeta, onde países veciños teñen experimentados golpes de Estado manu militari en anos recentes. Ben, pois nesta balsa de aceite subsahariana tamén hai mareas vivas.
Hai un presidente, Macky Sall, que se resiste a deixar o cargo -e a facelo sen deixar todo atado e ben atado-; un opositor preso e despois inhabilitado, Ousmane Sonko, nun proceso que, cando menos, esperta certas dúbidas de se ten sido exemplar; unha convocatoria electoral adiada e movida de data varias veces (finalmente será este 24 de marzo) e unha sociedade descontenta, falta de oportunidades e de futuro nun país que cada 25 anos duplica a súa poboación.
Este caldo de cultivo foi o detonante dunha serie de protestas nas que, nunha deriva sen precedentes, o goberno reprimiu con moita violencia as protestas da oposición. Ducias de mortos, múltiples feridos, persoas presas, partidos ilegalizados. Atrevidos equilibrismos no fío da navalla tensando as costuras democráticas dun Estado que evitou o conflito armado, pero que puido non telo feito.
Pois ben, agora, grazas a esta investigación da Fundación porCausa xunto ao medio catarí Al Jazeera, sabemos que detrás deste desastre -que puido ser moito peor- e destas mortes hai mans europeas, españolas e galegas. Pero non como artífices dun sistema extractivista e inxusto. Non. Como facilitadoras e responsables directas.
Un resumo rápido do que conta a historia -un deses casos de xornalismo que conta novas de verdade e saca a luz miserias e podremias-: o GAR-SI, acrónimo que nomea ese corpo de elite formado e equipado polas institucións europeas, participou na represión das revoltas malia non ser nin por asomo o cometido co que foi creado. Os cartos europeos contra o terrorismo en África, empregados para asasinar opositores.
Tivo escasa repercusión e percorrido este tema en medios no Estado español e tampouco me sorprende. Nin o fai que tivera que ser Al Jazeera, malia haber delegacións españolas en Dakar, quen o investigara. Pero hai evidencia documental que amosa os vehículos do GAR-SI -fabricados por unha compañía galega como Urovesa- dispersando a manifestantes no medio das marchas contra o goberno.
O proxecto para a creación destes grupos de intervención recibiu máis de 75 millóns de euros de orzamento de fondos europeos. Só no equipo senegalés, de 300 efectivos, gastáronse sete millóns de euros para modelalo, con formación da garda civil, de forma similar ás unidades que loitaban contra o terrorismo de ETA en España. Pode que o conseguiran, pero non precisamente polos motivos dos que lle gustaría presumir en público. No es magia, son tus impuestos.
Diante dun documentado informe que acredita todas estas calamidades -e outras máis, tampouco quero destripar todo o traballo desta xente, ide e clicade se vos interesa- a resposta do Goberno español foi, como non podía ser doutro xeito a cargo do Executivo máis progresista da nosa historia, negalo todo e dicir que non había probas.
Se me atopades unha sola mención a este asunto nos principais xornais, radios e teles deste país -incluídos, repito, os que teñen delegación no Senegal- agradézovolo, porque eu non fun capaz. Menos mal que todos sabemos que vivimos nun país libre no que ninguén pega telefonazos por ningún motivo.
Unha nota en positivo para rematar: hai novo número da revista 5W e vale todos e cada un dos euros que piden por el.
Radar de novidades
Chegamos ao momento favorito da xente que le a Xanela: ese no que saben que poden pechar porque o de agora é todo turra musical. Publicáronse cousas moi chulas este mes e ando bastante atrapado nelas, así que hoxe, sobre todo, vai ser máis cuestión de calidade que de cantidade. Por certo, está fresca esta crónica que fixen para a Mondo do concerto de Mujeres desta finde no Sónar, por se presta antes de entrar en materia. Divertidos son abondo, dende logo.
A recomendación máis importante, a imprescindible, a obsesión máis compulsiva é a que teño co novo disco de Mannequin Pussy, I Got Heaven. Estou marabillado de todo con esta colección de cancións, apenas media hora de rock alternativo e arrebatos punk dos que quedar absolutamente prendados. Xa dende o inicio a contundencia do tema titular golpea forte, pero é que non levantan o pé do pedal en ningún momento. ‘Loud Bark’ dá para cantar a berros sobre ese riff de guitarra. Os adiantos xa coñecidos son bos, pero os temas novos non quedan atrás. Unha primeira parte máis canónica para despois entregarse á rabia punk no segundo tramo do álbum.
Teno todo I Got Heaven, ata un peche celestial nese clímax final de ‘Split Me Open’. Se vos cunde saber máis do grupo e do seu contexto, está ben esta entrevista desta semana en Pitchfork. Non sei se este ano me dará a vida para facer outro top de 50 discos, pero tede por seguro que este non baixa dos cinco primeiros en ningún caso.
Dame algo de medo ter escrito tantas cousas boas sobre Mannequin Pussy por se opacan todo o que teño que dicir sobre The Collective, de Kim Gordon. Con setenta anos ao lombo -é importante a idade neste caso- acaba de editar un disco de hip hop industrial máis atrevido, vangardista e transgresor que calquera produtor alternativo da escena do trap e do urbano. Unha muller que se hai corenta anos tivera deixado de crear estaría igualmente no Olimpo da música. Dende os inicios nowave de Sonic Youth e ata hoxe Gordon éo todo. Todo o molar. Todo o saber. Todo o brillar.
‘Bye Bye’ apuntaba a temazo antolóxico, a proxecto interesantísimo. ‘I'm a Man’ -que barbaridade de canción, de tema, de idea- ratificou as expectativas. O resto do conxunto confírmao: The Collective é unha obra mestra. Kim Gordon pasa a fume de carozo por todas as curvas, derrapando e ao límite, pero non bota fóra en ningunha. Bases retorcidas, guitarras tensas, spoken word, letras cargadas de mensaxe. Monarca absoluta da música contemporánea.
Vale, agora si teño que xerarquizar. Hai cousas moi boas destas últimas dúas semanas -faltou a Xanela de hai sete días, sorry-, pero un par de chanzos por debaixo destes dous discos que vivirán nun pedestal a perpetuidade. Seguindo na onda do hip hop sorprendeume moito e para ben o traballo de Heems: LAFANDAR. Flow hipnótico con ese acento hindú sobre unhas letras en inglés cheas de crítica social, costumismo e moito moito humor, ironía e autoparodia. Sumado ás bases de Lapgan a combinación é totalmente ganadora.
Bases de hip hop, pero orgánicas e máis preto do jazz que do oriental, son o punto de partida da existencia de Mundo Prestigio como grupo. Despois de varios temas soltos, EPs e colaboracións con outra xente chega o primeiro disco de estudo que se pode considerar propiamente como tal. Hai colabos -bórdao Kiliki de Chill Mafia, nunha da que xa falamos- e tamén temas propios, cantados e instrumentais. Atrapa. Mola moito. Está moi logrado. Un disco que vai ir medrando e que este venres debuta en directo na Capitol cun concerto repleto de invitados de excepción -alí estaremos, por sorte-.
Estou quedando sen espazo e dame moitísima rabia, porque xusto o disco que vou comentar agora ía motivar o inicio deste post ata que saíu a noticia de Toriyama e cambiei toda a idea que tiña na cabeza. Friko están moi ben. Presentan un disco que xira bastante en torno á saudade e ao non saber que facer (como para non titulándose Where we've been, Where we go from here). Todos estamos perdidos por momentos, pero non todos facturamos cancións tan redondas e emocionais como a que abre o disco (‘Where We've Been’). Nin repasamos os nosos erros tan ben como eles en ‘Crashing Through’ (“I haven't said what I meant to say / I haven't done what I meant to do”). Ás veces pérdense en aventuras melodramáticas ao piano que non os levan polo camiño que máis destacan, pero cando collen as guitarras e deixan saír o ruído, o malestar, necesarios para reforzar o ímpetu emocional das súas cancións poderían ser o grupo da túa vida. Ou da miña. Chega con darlle ao play a ‘Get Numb to It’ para decatarse.
No it never gets better it just gets twice as bad because you let it
So you better get numb to it, get numb to it, get numb to it
A canción da semana
Está sendo bastante pintón este 2024 de momento no musical. Da última vez trouxen un cargamento enorme e destaquei moitísimo o último disco de MGMT. E nesas sigo. ‘Bubblegum Dog’ é das cancións que máis me teñen atrapado en moito tempo. Pero foi tamén o punto de partida para revisitar confíns da memoria que xa case nin lembraba.
Impacta ver o videoclip. Porque é tocar o paso do tempo cas mans. E porque MGMT son deses estranos grupos que evolucionaron alleos ao que cabería esperar deles. Dos primeiros hits de pop psicodélico -que devoraron o mundo, do FIFA (aquí un fife) ás radios, das discotecas aos posts de Facebook e Tuenti- a ser unha banda empeñada en seguir o seu propio camiño, explorando as diferentes ramificación da música pop, da experimentación, da introspección e da viralidade inesperada (grazas a TikTok ‘Little Dark Age’ tivo cotas de éxito absurdamente masivas). Non sempre con acerto, si -moito máis importante- con discurso propio.
Un grupo singular que tocou o ceo nun debut ideal en tempo e forma: Oracular Spectacular. Unha fábrica de temazos memorables (‘Kids’, ‘Electric Feel’), igualmente adictivos máis de quince anos despois, aínda cunha pátina de distancia. E, claro, ‘Time to Pretend’, que hoxe aquí nos ocupa. Posiblemente a liña de sintetizador máis pegañenta, memorable e contaxiosa que nos teñan regalado.
A letra é puro hedonismo dousmileiro: “This is our decision, to live fast and die young / We've got the vision, now let's have some fun / Yeah, it's overwhelming, but what else can we do? / Get jobs in offices and wake up for the morning commute”. Nótase que está escrita precrise porque ter un curro de oficina xa non é que sexa algo cero desexable, senón que o pintan como accesible e todo.
Para cando volve o sinte xa queda claro que é un tema redondo, que ‘Time to Pretend’ clava, define, evoca como poucas cousas un momento moi concreto da historia. Ese que a min me pilla en plena adolescencia, vendo a MTV, flipando ca banda sonora de Misfits, empezando a saír, collendo por primeira vez unha guitarra. Imaxina non querer ser estes tipos nese momento.
A segunda parte da canción, aínda que mantén estrutura e elementos, si parece predecir ese futuro que ameazaban con ter despois de semellante one hit wonder coma o Oracular Spectacular. Despois da festa materialista do primeiro tramo chega a resaca emocional: “I'll miss my sister, miss my father / Miss my dog and my home / Yeah, I'll miss the boredom and the freedom / And the time spent alone”.
Pero o certo é que aínda entregaron Congratulations, un discazo monumental, moito máis psicodélico, experimental e arriscado que o debut. E, aínda que lle fun -e en xeral público e crítica tamén- perdendo a pista cos anos, o certo é que chegan a 2024 cunha traxectoria dignísima -e un directo lamentable, todo sexa dito-.
MGMT son o “Fuck it, we ball” feito grupo. Unha historia sempre a contrapé. ‘Time to Pretend’ é unha porción minúscula do pastel da banda e non contén todos os sabores, pero tampouco ten pinta de que lle preocupe o tema.
But there is really nothing, nothing we can do
Love must be forgotten, life can always start up anew
The models will have children, we'll get a divorce
We'll find some more models, everything must run its course
We'll choke on our vomit and that will be the end
We were fated to pretend
To pretend
E ata aquí chega a Xanela desta semana. Moitas grazas por ler! Alégrame ter volto -non sen esforzo- despois de fallar a semana pasada. Agardo que esteades ben e, se non é o caso, unha aperta enorme. Tamén para os que estades ben, pero máis forte para os que non. Ata a semana que vén!