Fóra e dentro de ti
De volta en 2024 con máis música, máis libros, máis películas, máis podcasts e, sobre todo, máis turras
Non podo negar que se me fixo bóla este post. Custou traballo volver abrir a Xanela unha vez perdido o hábito de publicar todas as semanas e necesitaba un parón porque o especial de 2023 en 50 discos foi un curro inmenso que me deixou bastante saturado. Pero, citando unha frase célebre: “Muy buenas, aquí estamos otra vez”.
Pasaron como un cento de cousas en todo este tempo e se quero armar un relato coherente e interrelacionado de todas elas faime falta o espazo non só dun post enteiro, senón case o dun libro (dar dá para un, outra cousa é que fose interesante ou alguén quixese lelo). Por iso, pensei en enfocar este regreso á actividade na Xanela como un baleirado do que levo consumido/visto/desfrutado neste tempo e foi capaz de xerarme algún tipo de sentimento ou de sensación. Hai un par de temas que teño aí pendentes para falar, máis de actualidade ou na liña do que comento por aquí habitualmente, pero quedarán para vindeiras semanas.
Escribín esta introdución varias veces en semanas diferentes, falando da resaca das festas, de ciencia ficción e distopías, mesmo dos meus dramitas. Todos eses textos (e todos os memes que os acompañaban) perdéronse. Como bágoas na chuvia. E tamén está ben así. Novo ano, novo espírito, novas dinámicas. Primeiro post de 2024: imos aló.
Pechando capítulo
Da primeira vez que me puxen a redactar isto, pensara en facer un post repaso do ano dentro da Xanela. De como evolucionara este espazo e do pouso que deixaban estes primeiros meses de actividade. Agora, a once de xaneiro a mediodía escribo isto, queda un tanto extemporáneo darlle voltas a ese tipo de contidos, mais si vou aproveitar para sentar algunha base de cara a este 2024. A primeira delas, que hai nova lista de Spotify cos temas e referencias que vaian ir aparecendo por aquí ao longo do ano. A anterior quedou á beira das 600 cancións, polo cal segue a ser un repositorio de música que escoitar ou ter de fondo en calquera momento. Estou no proceso de dar cun servizo de streaming para o meu consumo que me permita mandar a tomar vento as prácticas abusivas deste, pero de momento imos tirando así.
Os podcasts
Algo que ten Spotify e me é especialmente cómodo é o de xuntarme música e podcasts nunha mesma aplicación. Tamén hai outra lista (esta non vai cambiar cada ano, é un repositorio máis que outra cousa) con todos os capítulos que vou mencionando aquí por se alguén quere telos sempre a man. Neste repaso das últimas semanas vouna actualizar con varios, xa que me puxen ao día con bastantes historias. Pero antes de nada, un mínimo de promoción: as compañeiras de Castañas no Verán sacaron o segundo episodio de esta tempada.
Penso que xa falei delas aquí, pero, por se sodes novos ou non vos lembrades, é un podcast de temática social que fai xente voluntaria de Agareso, entre a que me inclúo, e no que vou colaborando cando podo. Desta vez non puiden facer moito, pero o resto do equipo encargouse de facer un programa ben interesante sobre a relación das novas tecnoloxías, nomeadamente a intelixencia artificial, coas discriminacións por razón de xénero. Está moi ben, insisto, e flípame o ben que fai Vero as intros. As táboas de ter choiado na radio. Tamén temos unha newsletter, por se vos presta subscribirvos e que vos cheguen xa directamente os programas.
Dicía que hai cantidade de podcasts desta vez e en parte é porque levo moito tempo sen traer nada por aquí. Hai unha habitual, Clara Tiscar, de Criminopatía, á que xa había meses que non mencionaba. Para os capítulos de decembro (o primeiro é este e o segundo este) tirou da historia dun asasino en serie que se ve que é mundialmente coñecida, pero como vivo na póla non tiña noción algunha sobre ela. Sabedes quen é Ted Bundy? Eu ata hai unhas semanas non. Ten ducias de feminicidios ás súas costas e foi un dos asasinos máis coñecidos nos Estados Unidos polos seus crimes. É unha historia de película, pero desgrazadamente real, da que este 2024 se fan xa cincuenta anos das primeiras mortes. Penso que a aproximación á súa figura neste especial de Criminopatía é a correcta, sen esa mística que moitas veces libros e filmes lle conceden a homicidas coma el.
Tamén dun crime, esta vez dunha liorta con fatal desenlace ás portas dun pub, parte a historia do último episodio breve (os chamados Brazalete Files) de Brazalete Negro, que admito que segue a ser o meu podcast favorito. Son capítulos máis curtos ca os habituais e non tan elaborados dende o punto de vista de fontes, entrevistas ou recursos, pero igual de interesantes. Teñen a particularidade estes Brazalete Files de que traen algún invitado para falar dos casos en cuestión e desta vez foi Alberto Edjogo-Owono, exfutbolista e comunicador que lles sonará a moitos que sigan a actualidade deste deporte. A historia de Robert Mensah, protagonista do capítulo, serve tamén de escusa para falar de toda a evolución do fútbol no continente africano, do desenvolvemento de ligas, torneos e federacións; máis non só diso, senón que axuda a ter unha certa perspectiva dos procesos decoloniais na segunda metade do século XX e das dinámicas sociais, culturais e políticas dalgúns países africanos.
Antes dixen que son o meu programa favorito e o certo é que a xente de Brazalete Negro é doado quererlles ben por detalles coma o destas festas, nas que se molestaron en enviar un saúdo en vídeo personalizado para cada un dos seguidores do programa que os tivera no seu top5 de máis escoitados no Wrapped de Spotify. É unha minucia, máis un xesto de cariño cara aos seus seguidores que se agradece. A min fíxome ilusión e sigo a desexarlles o mellor nesta aventura.
Os libros
2023 foi o ano no que volvín ler novelas, despois de estar bloqueado con este asunto durante moito tempo. Para 2024, fixeime en Goodreads o obxectivo de ler 24 libros, dous por mes, unha cifra que me parece asumible se deixo de dedicarlle miles de horas a ler trapallada varia por Internet e me centro en facer un mellor uso do meu tempo.
De momento rematei con Da beleza, de Zadie Smith, unha obra á que cheguei por recomendación de Ana no Discord de Hipersónica (ten un podcast, recomendable botarlle un ollo porque a selección musical é sempre chulísima). Conseguina ler en galego, porque na biblioteca Ánxel Casal tiñan unha edición traducida de Galaxia.
Ese é outro dos propósitos, quizais o fundamental: ler na miña lingua. Levo dende ben pequeno consumindo case que unicamente produtos culturais en castelán -e en inglés, xa de máis maior- e iso nótase na miña expresión escrita en galego. Non redacto igual de ben ca en castelán, non teño un vocabulario tan rico, cometo faltas de ortografía e sintácticas a esgalla. É unha pena, ao meu ver, porque, se unha persoa que vive de escribir o fai sen ser capaz de expresarse de todo ben no seu idioma, denota que esa lingua moi normalizada non está e que el mesmo ten unha tarefa pendente nese senso.
A miña idea, nunha concepción máis ampla, é tentar ler aos autores na súa lingua de orixe sempre que poida (o que na práctica vai ser galego, castelán e inglés, non sei se me atrevo con máis) e, de non poder ser así, facelo en galego. E tamén rachar ca esfera do mundo anglo e diversificar as orixes da xente que leo.
Isto todo xa o incumprín nada máis comezar o ano porque o seguinte libro que reservei na biblioteca foi Las sirenas de Titán, de Kurt Vonnegut. A nivel criterio editorial da Xanela vou poñer os títulos no idioma que os estea lendo ou os lera e listo, porque senón voume volver tolo para saber como referencialos. Para quen non saiba del, Vonnegut é un dos meus escritores favoritos, porque fala de temas moi serios (o sentido da vida e da existencia, as relixións, a condición humana) dende puntos de vista moi pouco serios, irónicos e satíricos.
Ten unha prosa que non se toma en serio a si mesma e, dende preceptos absurdos, debulla historias e personaxes xeniais. O punto de partida de moitas das súas novelas é a ciencia ficción, pero máis como unha parodia do xénero -nas décadas do seu maior esplendor- que coma un exercicio de estilo. Descubrino porque en Blackie Books están a recuperar toda a súa colección nunhas edicións chulísimas (teño os tres primeiros exemplares), aínda que Las sirenas de Titán estouno a ler nunha edición vella e cotrañenta. Normalmente, a xente recomenda iniciarse con Vonnegut con Matadero cinco (unha novela antibélica e algo autobiográfica), pero, entre que a vexo moi mitificada sen demasiado motivo e foi o título dun disco de Taburete; eu prefiro recomendar Desayuno de campeones, que, aparte de representar mellor o elaborado e tolo imaxinario do autor, foi a que máis desfrutei lendo.
En resumo: que son bastante fan de Vonnegut, do seu discurso e de como escribe. Ah, e a conta da nova edición do seu libro, fixéronlle unha peciña neste programa de El Ojo Crítico, un podcast diario de actualidade cultural de RNE que debo dicir que está moi ben para estar ao día do que se move no mundo.
Para pechar este bloque: un descubrimento. Grazas á newsletter da Cousa coñecín o clube de lectura autoxestionado Basado, que era exactamente algo que estaba a procurar e non sabía que existía. Celebro moitísimo o criterio co que escollen cada un dos libros, xa que priorizan “voces disidentes e historicamente silenciadas” e, en xeral, admiro todo o concepto co que artellaron esta iniciativa totalmente gratuíta. Teñen pouquiñas prazas para as reunións mensuais no Centro Xove da Almáciga, pero agardo poder chegar a formar parte dalgunha (sen quitarlle o sitio a ninguén).
As películas
Nese capítulo de El Ojo Crítico que enlacei antes falan bastante de Fallen Leaves, o último filme de Aki Kaurismäki que levo querendo ver dende que o programaron en Cineuropa e que aínda non fun capaz malia estar na cartelera de todos os cines de Compostela. A priori, ten unha pintaza e encaixa no tipo de historias que me entran ben polo ollo.
Hai uns meses xa contei a miña neura de abrirme Letterboxd, deixar atrás FilmAffinity e as reseñas que se miden en quilómetros e intentar volver ver algo de cine, polo menos de cando en vez. Non é un propósito firme como o de ler máis neste 2024, pero si que é algo que quero facer con máis asiduidade e non limitarme a ver películas cando hai festivais pola cidade. A idea detrás do perfil de Letterboxd, que podedes curiosear aquí se vos presta (busco xente para ampliar a miña rede alí) é facer un pequeniño comentario non sesudo nin analítico nin crítico nin nada polo estilo sobre os filmes despois de velos. Son máis ben anécdotas e bromas (non demasiado graciosas) feitas por unha persoa que -admito- non ten puta idea de cine.
O caso é que entre as festas e estas últimas semanas aínda fun vendo cousas. En xeral, como a todo chego por recomendacións -algorítmicas, de medios ou feitas por persoas-, gustoume máis ou menos todo o que cheguei a ver. Dalgunhas cousas, como de Zielona Granica, xa falei aquí; pero non todas teñen unha historia real tan potente detrás como para merecer unha sección ou mesmo un comentario.
Púxenme ao día con películas recentes que xeraron bastante comentario, como Aftersun (esta confeso que non me gustou nadiña, aínda que me exclúa do sector de intensiños con totebag de Twitter). E, sobre todo, o que quería contar cando abrín esta sección e tardei catro parágrafos en conseguir: vin As bestas.
Coñecía parte da historia real que a inspirou e penso que é unha adaptación bastante conseguida do ambiente e dos feitos, aínda que se dramatizaran ou alteraran certos aspectos. Teño pendente o documental de Santoalla cos protagonistas reais, pero quería descansar a cabeza do tema uns días despois de estar ata as cinco da mañá lendo documentación do caso a noite na que vin a película. Luis Zahera faino de luxo no papel que lle toca e os case tres cuartos de hora que se prolonga o filme despois do momento de clímax penso que botan un pouco por terra a tensión construída con anterioridade sen lograr gran cousa a cambio. Ata aquí os comentarios presuntamente técnicos.
Agora o que de verdade quería contar: o do rural na pantalla. Hai nadiña falei da relación co fogar e como moitas veces sinto que as historias que acontecen en espazos rurais chaman por min dunha maneira diferente. Non sei se me vexo reflexado, se é que o sinto parte da miña identidade ou se é unha saudade de algo que sempre tiven e xa non teño. Posiblemente todo. As bestas penso que, aínda que retrata o miserenta que pode ser a vida neste medio -e non deixa de ser o que sempre viviron meus avós e o mundo no que creceron meu pai máis miña nai-, é bastante honesta na forma en que o retrata. Sempre me sentín a medio camiño entre o campo e a cidade. Parte dos dous mundos e de ningún ao mesmo tempo.
Pero as avenidas urbanas e as dinámicas das cidades sempre estiveron representadas para min nas pantallas. É ben máis difícil dar con representacións do rural non idealizadas, non coma un lugar bucólico e de escape, que abranga todas as súas particularidades. Polo menos no que non sexa unha postal de xardíns ben cortadiños e casas ben aqueladas. E, nese sentido, din cunha película chinesa que o fai bastante ben. Return to Dust (o título orixinal en chinés quere dicir outra cousa e o que lle puxeron en castelán tamén, xa que lle chamaron El regreso de las golondrinas) é a historia dun matrimonio forzoso, por conveniencia, na China máis rural e pobre. É unha destas películas de poucos diálogos, con paisaxes e planos preciosos. Pero pilloume sensiblón e gustoume moito.
Na miña (ser non é miña, pero iso) casa da aldea aniñaban as anduriñas todos os anos. Hai tempo que non as vexo. Cando vivía meu avó faciamos viño, augardente e licores todos os anos, había bastante máis gando, colleitábanse ben máis cousas. Hoxe todo foi esmorecendo, meus tíos foron collendo outros traballos e a min sempre me mantiveron alleo a este tipo de labores. É unha evolución lóxica a que se experimentou: eran traballos moi escravos, duros e pouco rendibles.
O filme este en cuestión retrata todo iso -amplifica o drama a partir da situación vital dos protagonistas, que é ben máis fodida-, pero espertou conexións na miña cabeza que estaban aí latentes. A sega, a malla, abrir os regos, incubar os pitiños cunha lámpada. E historias que sempre ouvira e nunca presenciara, coma a dos veciños indo ver a televisión á única casa da aldea que tiña ese aparato.
De fondo, as dinámicas dun país (neste caso China), que cambia e medra. Éxodo rural, adecuación aos novos tempos do agro, cooperativas, políticas de vivenda. Pódense trazar moitas liñas que unen situacións concretas desta película ca Galicia que un día existiu e hoxe xa non é, aínda que conserve esa herdanza na súa xente. Non é por sorte, porque o progreso (entendido como desenvolvemento económico) trouxo moitas cousas boas e fixo deixar atrás moitas penurias de quen viviu esa realidade. Tamén algunhas malas.
E non sei cal é o obxectivo final de toda esta digresión. Supoño que constatar que hai grandes historias por contar do gran cambio que pegou Galicia en todas estas últimas décadas e da identidade como país que está por definir, aínda nacendo unha e acabando de morrer outra. Hai un montón de críticas -profesionais e de usuarios aleatorios de Internet- que ven no traballo de Li Ruijun (o director de Return to Dust) unha crítica velada ao réxime chinés, as súas políticas, ao abandono das persoas en situación de pobreza e ao sistema económico no que operan. Supoño que todo depende do que un queira ver cando abre os ollos. Eu, cos meus sesgos e as miñas ideas, o que atopo é un retrato, cruamente realista, dun modo de vida en extinción e exportable a realidades por todo o globo. E un alegato moi potente en favor da condición humana. En resumo: que a vexades, que está en Filmin por catro pesos.
E aínda me falta un comentario máis. A partir de As bestas púxenme a ver máis películas de Rodrigo Sorogoyen por ver se lle aguantaban o tipo a esta última. Vin hai nada El reino, que vai sobre a corrupción no seo dos partidos políticos e é das mellor consideradas, pero penso que queda lonxe. Non sale Galicia e réstalle, supoño. En calquera caso, bo resumo a frase de “El poder protege al poder”.
A música
As últimas semanas do ano e as primeiras do seguinte son un período complicado para a actualidade musical, porque todo se centra en repasar o acontecido e hai moi poucos lanzamentos de relevancia. Aínda que co que levo sen falar de música fóra do especial de discos xa se acumularon varios. Vai un repasiño breve de cousas que sucederon nestas datas.
Sacaron nova canción The Lemon Twigs, titulada ‘My Golden Years’. Ao seu disco do ano pasado non lle metín o dente (e non sei ben por que), pero este adianto de power pop con sabor vintage ten o seu puntiño.
Aínda así, a canción que verdadeiramente me encandilou en tempos recentes ata o punto de obsesionarme bastante con ela foi a nova de Jamie xx, que, a falta de concretar cando van volver sacar novo material con The xx aínda que Romy xa o anunciara, entregou un auténtico temazo de electrónica. Saliu hai tres días e tres días levo en bucle con este ‘It's So Good’. Vai ser que ten razón o título.
De electrónica vai a cousa, porque o primeiro disco deste ano que me fixo clic entra dentro deste contedor. En Rate Your Music din que os estilos son UK Bass e footwork jungle. Eu diso non sei nada, pero sei que este Faith and the Vessel de Kinoteki, publicado xa en 2024, me ten bastante atrapado. Hai clubes e festas que non coñezo e aos que nunca vou ir, pero se poñen isto teñen que molar bastante. Para queimar zapatilla ata que arda a planta dos pés.
E de coordenadas sonoras diametralmente opostas chega Flat House, cuarto disco de estudo de Frat Mouse, unha banda californiana dese estilo coñecido como midwest emo e que, entre guitarrazos e letras un pouco angustias, garda temazos tan absolutos como ‘Closure’ ou ‘Back 2’. Vinte minutos de emocións e de celebración de que a nostalxia dos primeiros 2000 xa está aquí e ten moito que dar de si.
Que non se me olvide mencionar que na edición galega da Mondo Sonoro en deste mes (na estatal sale un top 50 de discos do que renego bastante) vén unha entrevista con Auto Sacramental interesante. É o proxecto de Jorge Mills, agora afincado en Compostela, xunto a outros músicos e que edita Ferror Records (discográfica dos nosos colegas de Copa Turbo). Os adiantos que se foron coñecendo molan, sobre todo ‘Autopsia’.
E ata aquí o tema de novidades musicais. Estas semanas aproveitei para rescatar algún disco vello que tiña pendente de escoitar e para investigar en movidas varias. Axudaron os podcast para iso. Por mencionar algúns en específico, saco á palestra esta sección de Los Ultrasónicos -programa da tardiña dos domingos en Radio 3-, na que lle deron protagonismo ao traballo de Luis Clemente, periodista sevillano autor dunha documentadísima obra -case que enciclopédica- sobre o rock progresivo en español nos anos 70. Valeume para descubrir grupos do calibre de Smash, polo visto un dos grandes nomes da escena (e con moito prestixio aínda medio século despois), cuxa existencia descoñecía por completo. Nunca é tarde.
Tamén finou estes días, con 64 anos, Morfi Grei, vocalista e líder de La Banda Trapera del Río, uns dos pioneiros do punk en España (e en Cataluña, xa que teñen obra en catalán). Tiña moi pouco coñecemento da súa obra máis alá dos temas máis clásicos coma ‘Curriqui de barrio’, ‘Venid a las cloacas’ ou ‘Ciutat podrida’. É por iso, aparte de porque non son demasiado fan dos obituarios, que mellor recomendo este programa especial de El Sótano (non sei cantos anos levo escoitando este programa e segue sendo igual de bo que sempre), tamén de Radio 3. É unha despedida á altura do personaxe, dunha desas voces de punk obreiro, con conciencia de clase e marxinal. “Voy a quemar a la alta alcurnia / Les voy a robar su dinero / Para comprar más gasolina / Y seguir pegando fuego”.
E penso que xa estaría, dinvos contido para tervos entretidos por unhas semanas desta vez.
A canción da semana
Tendo este título a sección debía ser, por méritos máis que constatados, a de Jamie xx que comentei antes. Porque non me despeguei dela dende que saliu, pero hai que poñer outra para respetar o espírito desta lista. E hai unha que me leva zoando xa bastantes días para incluíla. Casaba máis no Nadal, pero non houbo post, así que entra agora, que é cando pode.
Ricchi e Poveri. ‘Sarà perché ti amo’. Pode ser o hit máis absoluto da historia. Irresistiblemente anclado para sempre nos 80 entre forma e fondo. Eses sintes, esas voces, esas letras, esa charramangueirada que por algún estrano motivo funciona. O estrano motivo: ser italianos. Xa me delatei en parte co posto tan alto que lle din ao disco de Peter White no top 50 de 2023. Pódeme o pop e pódeme ese sentido da estética e da beleza que lles é tan propio.
Hai nada estaba de festa cos meus colegas e puxeron esta canción no local no que estabamos, para gloria e desfrute do grupiño de italianos que estaban con nós, que cantaron coma se foran tifosi na curva dun estadio.
É o desta canción un son e unhas imaxes que remiten ineludiblemente aos especiais de Cachitos de fin de ano e alí mesmo a atopei, dándolle a benvida a 2024. Sorprendeume ver que fora un éxito tan transversal como para que varias das xeracións que estabamos sentadas á mesa o souberan, o cantaran o a desfrutaran.
Ricchi e Poveri eran dous homes e dúas mulleres interpretando e poñendo voz a unha letra incriblemente empalagosa sobre unha melodía xa de por si azucrada. “Stringimi forte e stammi più vicino / È così bello che non mi sembra vero / Se il mondo è matto / Che cosa c'è di strano / Matto per matto / Almeno noi ci amiamo”. Non sobra ter a insulina a man, pero é: bonito.
“E se l'amore non c'è / Basta una sola canzone / Per far confusione / Fuori e dentro di te”.
E ata aquí a Xanela de hoxe. Custou volver, pero volvín. Levaba dende xullo sen fallar á cita, así que a ver se desta consigo polo menos outros seis mesiños publicando de forma ininterrumpida. Alégrame que vos pasedes por aquí neste novo ano e seguimos en contacto. Moitas grazas por ler e ánimo co que estea por vir!