Aproveitando a orcasión

Todos os animais son iguais pero algúns son máis iguais ca outros

Hai un feito que non deixa de sorprenderme por moitas veces que se repita. Está o dito de que en España se enterra moi ben e penso que nunca o sentín de xeito tan vivo como cando morreu Alfredo Pérez Rubalcaba en 2019 e á mesma xente á que lle tiña escoitado dicir en público barbaridades sobre el -por como o pintaba máis de un parecería que un señor de pasado controvertido respecto á actuación de corpos parapoliciais era pouco menos ca filoetarra- pasaba a beatificalo da noite á mañá. Foi un caso coma outros moitos, mais esta semana finou Silvio Berlusconi e, inocente de min, pensaba que non habería medios capaces de intentar lavar a imaxe deste señor, acreditado putero, pederasta e corrupto, entre outros moitos calificativos.

Aguantádeme o cubata, deberon pensar algúns, que axiña se lanzaron a publicar todo tipo de obituarios con eses eufemismos para esconder que a persona que falece era unha verdadeira desgraciada como “una vida de polémicas”, “controvertido” ou “luces y sombras”. Mesmo hai firmas ilustres que se prestan a este xogo nauseabundo.

Alá cada quen ca súa conciencia, pero non ten pinta de ser a forma máis ética de abordar estes acontecementos.

A revolución será animal ou non será

Flípanme os animais. Non é un rasgo de personalidade tremendamente distintivo, pero crieime nun ambiente no que había moreas de exemplares e especies arredor miña -a maioría para consumo propio en forma de carne, ovos ou leite- e xa dende cativo gustábame interactuar con eles. De feito, antes de que me viñera a vocación por ser xornalista con dez ou once anos, o meu soño profesional era ser biólogo mariño. Ten a súa gracia se consideramos un aspecto que vou tratar máis adiante.

Retomando o fío discursivo, saco á palestra o tema dos animais porque, aínda que chego un pouco tarde para os memes, nas últimas semanas púxose de moda por redes a historia das Gladis, unhas candorcas -en realidade é a denominación da manda enteira, polo que o correcto é empregar o plural- que viven nas augas do estreito de Xibraltar (aínda que se desprazan habitualmente pola costa atlántica chegando ata Galicia) e que veñen presentando dende hai uns anos un comportamento peculiar: rompen os timóns dos iates que navegan por esa zona.

A historia vén de lonxe, porque estas actitudes xa foran observadas nestes cetáceos en augas galegas e os expertos -lembro que me chegaran varias comunicacións no seu día da Coordinadora para o Estudo dos Mamíferos Mariños (CEMMA) sobre o tema- non conseguían atopar un motivo para estas interaccións dos animais cos seres humanos. Unha das teorías apuntaba a que podía ser unha forma de adestramento para que as crías aprenderan a cazar atúns e outra a que só sería un simple divertimento das candorcas a conta das embarcacións. Con todo, a interpretación que ten preponderado recentemente é que un dos exemplares do grupo puido ser alcanzada e golpeada por un barco veleiro e que atacan a ese tipo de navíos en concreto como unha sorte de represalia polos danos causados.

Sink the rich. O material estaba servido e, ao pouco que a historia colleu algo de difusión, inundáronse as redes de montaxes e memes de todo tipo a conta da historias das Gladis, as novas heroínas do proletariado no seu afán por fundir ou inutilizar veleiros. Momentazo de Twitter, se me preguntades.

En verdade non quería falar desta historia por aquí, porque chegaba como tarde e tampouco lle vía moito que contar máis alá da anécdota, pero xusto esta semana empecei a ver “Wild Isles” e ten sentido que saque o tema a colación. Para quen non estea posto no tema, é o novo documental de David Attenborough para a BBC, esta vez centrado na fauna e flora das illas británicas e nunhas paisaxes que corren risco de perderse para sempre. Non sorprende, pero é unha nova marabilla. Un prodixio do audiovisual. As imaxes son incribles, demasiado fermosas para parecer reais, grazas a un equipo técnico e humano de auténtico luxo. A forma de narrar as historias que se van dando ao longo do documental é simplemente cine: pequenos thriller en forma de loitas polo alimento, o enfrontamento a vida ou morte entre cazadores e presas, os dramas de supervivencia, as historias de amor entre insectos ou entre aves. Todo o traballo rebosa vida e amor pola natureza. Como todo o que fai sir David, probablemente a persoa que máis ten feito pola divulgación ao gran público deste tipo de contidos.

A serie documental de cinco capítulos dunha hora está dispoñible en Prime Video e todos eles inclúen ao final de cada episodio un pequeno fragmento do making of, onde está parte da salsa das gravacións. Ver como se poden permitir ir un ano a gravar a unhas illas ao norte de Escocia a unha familia de candorcas -non tan famosas coma Gladis- con drons, grúas e demais parafernalia e volver ao ano seguinte porque as imaxes que tiñan non eran dos animais exactos que querían. Como se aposentan nun pequeno bosque con cámaras térmicas para filmar a un millón de estorniños durmindo nas árbores ou como fan garda durante meses nas montañas para poder ter imaxes de aguias reais coas crías no niño. En resumidas contas, é unha auténtica delicia e só cabe imaxinar que tipo de contidos se poderían facer aquí de dispoñer dos recursos case infinitos cos que traballa esta xente.

Ou non tan infinitos. Por moito que a imaxe que poidamos ter no estranxeiro da BBC grazas a este tipo de contidos sexa case inmaculada o certo é que tamén tiveron problemas para sacar adiante este proxecto. Un dos episodios -o sexto, que tampouco é accesible na plataforma de streaming- non foi emitido na televisión pública inglesa por medo ás posibles represalias do partido conservador, que ostenta o goberno, dado que cuestionaba as políticas que levaron ao deterioro ambiental do Reino Unido e chamaba a actuar para revertilas. Poñer a venda diante dos ollos para evitar ver. Deste tipo de historias sabemos algo máis nas nosas teles públicas.

Por último, para pechar a sorpredentemente extensa sección animal da Xanela de hoxe, dous vídeos máis relacionados con animais: o primeiro, o do esquío volador que simula a súa propia morte aplastado por unha vasoira simplemente para que lle fagan casito. É fantástico, é unha obra mestra do cine. Ten máis de 23 millóns de visualizacións en Twitter e creo que máis da metade son miñas porque non podo parar de velo en bucle.

O segundo vídeo penso que non vou adxuntalo aquí por unha cuestión ética, pero seguramente máis de un xa o teña visto cando escribo isto. Este fin de semana un tiburón tigre matou a un bañista ruso en Exipto. É un deses incidentes illados que suceden cada ano, esa pequena anomalía estatística nun mundo no que millóns de humanos e de tiburóns conviven e no que os primeiros literalmente aniquilan a boa parte da poboación dos segundos entre sobrepesca e destrución de hábitats. A diferenza desta vez é que foi preto da costa, moi preto, e quedou todo rexistrado en vídeo. Por morbo, pola atracción que xera un suceso tan impactante, vin as imaxes e preferiría non telo feito. Unha película de terror non me causaría nin a centésima parte de espanto e de pavor. Nin o meme do tiburón joga bonito deste vídeo me quitou o mal corpo.

Non o comento habitualmente porque tampouco é algo que estea presente no meu día a día, pero teño un pouquiño de galeofobia, ou selacofobia. Non son dúas palabras inventadas, senón que son os termos exactos para falar do medo aos tiburóns -tíveno que buscar en Google porque pensaba que talasofobia servía, pero non-. Son consciente de que é algo irracional, non porque non existan en augas galegas -e ogallá houbera máis dos que hai, sería un bo síntoma da recuperación do mar e das rías despois de décadas de hiperexplotación pesqueira-, senón porque as súas interaccións con humanos son, na práctica, unha anomalía estatística. Pero os medos non obedecen a comportamentos racionais, senón que moran no máis fondo do noso subconsciente e están aí, latentes, esperando un estímulo para asaltarte no momento menos oportuno.

Ata o de agora, non me bañaba no mar en zonas moito máis arriba da cintura. Despois do acontecido en Exipto vou tardar uns mesiños en volver facelo con soltura, creo eu. Como me pasou cando en 2021 se confirmou a noticia que me aterraba cando neno -si, cando o meu soño era ser biólogo mariño- e que, malia o medo que me espertaba, era tamén unha das miñas maiores ilusións. Por Galicia tamén pasan tiburóns brancos. Non se me ocorren moitos exemplos de especies tan magníficas no reino animal.

Dixen que ía traer dous vídeos para pechar a sección animal desta semana, pero olvideime de que tamén tiña por aí gardado un artigo de Magnet bastante curioso e que vén ao caso do falado: en Tenerife nos anos 60 montaron unha praia artificial con area do Sáhara -catro millóns de sacos traídos ex profeso- que rematou sendo un refuxio para unha especie de tiburón protexida décadas despois. A historia non ten perda, pero vouna resumir, porque sei que aquí ninguén clica nos hipervínculos e menos cando xa vai tanto post escrito.

A ditadura franquista quería unha praia de area fina preto das zonas urbanas máis poboadas da illa de Tenerife. Como podemos ver a mentalidade de poñer un país, unha orografía e o que faga falta a servizo do turismo non é algo exclusivamente actual, senón que vén de lonxe. Como boas illas volcánicas, a maior parte das praias deste arquipélago son de area negra, restos fríos de erupcións ou pedras. Non casan ca imaxe de postal turística, así que neses anos de atentados urbanísticos e ecolóxicos coñecidos como “Desarrollismo” efectuouse esta operación na zona das Teresitas, onde pasou a haber un fermoso areal sahariano de máis dun quilómetro de longo por cen metros de ancho. Un enclave de ensoño a costa de destruír o singular paisaxe da zona norte da illa.

Como a natureza parece absorber todo o que lle boten, esta operación tivo un contrapunto positivo. O leito areoso e a protección que brindan os diques artificiais construídos para protexer dos golpes de mar a zona, xunto coa prohibición da pesca en espazos próximos ás zonas de baño, serviron para que este enclave se convertise nun refuxio dunha fermosa especie de tiburón en perigo crítico de extinción: o peixe anxo. Supoño que non hai mal que por ben non veña. Se vos interesa o tema, lede a reportaxe, que está chula.

As movidas musicais

A conto do hostiazo que se deu o Primavera Sound Arganda del Rey na súa primeira edición levo un par de semanas de debate con xentes varias acerca do modelo de macrofestivais. Tal e como compro moitos dos argumentos que hai na súa contra (inflación de cachés, exclusividade, presión sobre o circuíto de salas, etc.), tamén penso que moitas veces apandan coa totalidade das culpas dun sistema moito máis complexo e con moitos máis actores. No que teñen a ver, como non podía ser doutra forma, as institucións públicas e as súas discutibles políticas culturais. En calquera caso, alégrame que no seu intento infinito por seguir medrando e canibalizando a oferta o Primavera levara nos morros ca expansión a Madrid (á Comunidade, que non ao municipio). Como todo nesta vida, seguramente se arregle con insistencia e máis cartos gustosamente pagados por unhas institucións públicas, as madrileñas, tolas por meter o peteiro no panorama artístico-cultural a golpe de talonario, repentinamente e sen moito xeito.

Levo lido ducias de reportaxes tamén sobre os efectos dos monopolios e oligopolios das promotoras musicais en diferentes lugares da Península. Con diferentes actores, o modus operandi é o mesmo. Procedementos negociados sen publicidade coa administración de turno para outorgar concesións de macroeventos sen apenas arraigo no territorio. Adxudicacións totalmente opacas, sen apenas arbitraxe por oposición e tribunais de contas, que só alimentan unha burbulla que comeza a perder forza: as cifras de asistencia ao Primavera en Arganda foron baixísimas, o BBK está sufrindo para colocar todos os abonos e hai festis, como o AMFest, que non puideron nin saír adiante nesta selva de contratacións. Hai diferentes graos de responsabilidade e casos máis ou menos escandalosos. O que si denota este escenario é que a crise é inminente e vai levar a moitos por diante.

Un evento que non acusou aínda a crise de público -teño curiosidade por ver que pasa ca edición do ano que vén cando saian á venda os abonos- foi #onosofestival. Ese O Son do Camiño que, en plena apoteose xacobea, a Xunta sacou dunha chisteira para regar cunha subvención millonaria á unión das promotoras Esmerarte (Portamérica, Atlantic Fest) e Bring the Noise (Resurrection Fest). Dúas das empresas máis consolidadas do panorama de festivais en Galicia e que, hoxe por hoxe, acaparan unha cota de mercado xigantesca. Hai moitos detalles que poderían ser obxecto de crítica en todo o que rodea a organización deste evento, que posiblemente sexa o máis masivo do verán no país.

De todos eles, o único no que me apetece entrar hoxe, na véspera de que comece a cuarta edición, é nun no que veño insistindo anos sen ver que hai progreso algún: non se programan mulleres. Na edición de 2020, cancelada pola pandemia, aos organizadores pareceulles boa idea anunciar trece cabezas de cartel sen un só integrante feminino. Intentaron arreglar a desfeita a posteriori cunha remodelación do cartel a raíz de que se caeran varios dos nomes principais, pero tampouco houbo moito cambio e a porcentaxe de artistas non exclusivamente masculinos era sensiblemente inferior a toda a pirolada programada.

A situación en 2023 non é moi diferente. Á espera de saber como vai ser ese evento Bresh, entre os 19 principais reclamos da oferta musical, só hai dúas artistas femininas en letras grandes. É un criterio coma calquera outro para medir a presenza de mulleres nun festival que este ano parece que si intentou incluír maior diversidade na programación -os shows non completamente masculinos rondan o 33 % do total, segue a ser unha cifra irrisoria-, pero que segue a fallar á hora de darlle peso dentro da mesma. Nas horas centrais do festival, é dicir, a partir das oito da tarde, só subirán aos escenarios principais dúas artistas femininas: Aitana e o dúo de electrónica Nervo. Nin por un nin por outro criterio parece merecer o aprobado a aposta pola diversidade dun festival, lembremos, sostido cunha importantísima (e difícil de rastrexar) inxección de fondos públicos. Isto dende o prisma do xénero. Outras análises quedan para outros días.

Despois desta pequena apelación ao consumo crítico e responsable, pecho xa -volvinme ir longuísimo de extensión contra a miña vontade- a Xanela desta semana coa canción para estes sete días. Tiña escrito uns párrafos sobre unha en concreto moi especial para min, pero eran escritos dende as tripas, así que mellor para a semana que vén (teño un marronazo con ese post, pero non compete aquí). A escollida desta vez é ‘Concorde’, dos Black Country, New Road (BCNR) e desa obra mestra e maldita que é o Ants From Up There do ano pasado.

BCNR son discípulos avantaxados desa escena que en Hipersónica resumiron coma o club de lectura de Slint. Outros sitios máis serios, pero sen tanta arte para poñer nomes, refírense a este movemento de post-rock e art punk británicos, que ten dado tantos e tan bos grupos en anos recentes (black midi, Squid ou Shame como máximos expoñentes) como “Windmill music” por teren en común ter tocado nun pub de Brixton que se chama The Windmill. Bastante menos carismático o apodo.

De todo o que ten saído nos últimos cinco anos desta escena, e á espera de subirme na pulponeta para escoitar ese O Monolith que sacaron Squid a semana pasada, o que máis me ten agradado é precisamente ese álbum maldito de BCNR: Ants From Up There. É un disco de expiación do anterior vocalista e compositor principal da banda, Isaac Wood, que deixou o grupo case nas mesmas datas de publicación deste traballo, no que repasa case de forma enfermiza traumas propios, como unha ruptura sentimental dolorosa e todos os eventos de autodestrucción que derivaron dela. É unha obra ambiciosa, conceptual, que integra un cento de referencias e influencias dun xeito tremendamente elegante, pero que tamén doe cando se escoita con detalle. Non hai moitos documentos en directo destas cancións, que o grupo deixou de interpretar -igual que as do seu primeiro disco- coa saída de Wood. Probablemente sexa un disco que de aquí a uns anos se evoque coma un clásico de culto e coma o punto de partido de moitas cousas novas. Ou igual me equivoco moito e esta é unha obra sostida artificalmente pola crítica especializada e sen moito substrato, pero non mo parece.

‘Concorde’ pode non ser a mellor canción do álbum, aí están ‘The Place Where He Inserted the Blade’ e ‘Basketball Shoes’, pero si é a mellor porta de entrada para a súa imaxinería. Aí están todas as súas metáforas, todas as súas teimas, moitos arreglos que atoparemos máis adiante. É o single perfecto para un álbum complexo, de múltiples lecturas, que volver consultar cada pouco tempo. Un discazo, en resumo.

Se chegastes ata aquí, o de sempre: moitas grazas por lerme e pola atención prestada. Recomendádello aos vosos amigos e compañeiros se pensades que lle pode gustar e recibide unha aperta enorme pola miña parte. Vémonos para a semana!